Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રસ : ૧) પ્રાચીન સમયમાં ભજવાયેલાં જૈન ના fe
માનમુદાભજનમાં સનકુમાર ચક્રવતી અને વિલાસવતીને અધિકાર આવે છે. શી નાટક bઈ સ્થળે ઉપલબ્ધ છે ખરું ?
“મેઢ” વંશના મંત્રી ધનદેવ અને રુકિમણીને પુત્ર શ્રાવક યશપાલે માહરાજપરાજય નામનું નાટક (થરાદ)માં ત્યાંના કુમારવિહારોડાલંકાર વીર જિનેશ્વરના યાત્રામહત્સવના પ્રસંગે રચ્યું હતું. આ યશપાલ તે રાજા અજયપાલને જેન મંત્રી હતો. એણે આ નાટકમાં, ધર્મરાજ અને વિરતિની પુત્રી કૃપાસુન્દરીના કુમારપાલ સાથેનાં લગ્નની હકીકત ગૂંથી છે. આ રચના વિ સં. ૧૨૨૯ થી ૧૨૩રના ગાળામાં થઈ છે એમ મનાય છે. * “ધકટ' વંશના ધનદેવના પુત્ર પવચન્દ્રના પુત્ર શ્રાવક યશશ્ચન્દુ મુદ્રિતકુમુદચન્દ્ર પ્રકરણ નામનું નાટક રચ્યું છે. તાંબર આચાર્ય દેવસૂરિ અને દિગમ્બર આચાર્ય કુમુદ ચન્દ્ર વચ્ચે ઈ. સ. ૧૧૨૪માં થયેલા વાદવિવાદરૂપ વસ્તુ આમાં ગૂંથી લેવાઈ છે. આ નાટક કોઈ વેળા ગુજરાતમાં ભજવાયું છે ખરું?
વરિના સંતાનીય જયપ્રભસૂરિના શિષ્ય રામભટ્ટે છ અંક પૂરતું પ્રબુદ્ધ-હિણેય નામનું નાટક રચ્યું છે. વિ. સં. ૧૨૨૧ના લેખમાં નિર્દેશામેલ થશેવીરે અને એના ભાઈ
અજયપાલે બંધાવેલા આદીશ્વરચૈત્યના યાત્સવને પ્રસંગે આ નાટક ભજવાયું હતું. રોહિણેય ચિરને શ્રેણિક રાજાના પુત્ર અભયકુમારે કેવી યુક્તિથી પકડી તેનું અહીં વર્ણન છે.
પ્રજ્ઞાચક્ષુ મહાકવિ શ્રીપાલના પુત્ર કવિ સિદ્ધપાલના પુત્ર કવિ વિજયપાલે દ્રોપદીસ્વયંવર નામનું બે અંક પૂરતું નાટક રચ્યું છે. આ નાટક “ભોળા ભીમદેવની આજ્ઞાથી ત્રિપુરષદેવ સામે વસૉત્સવના સમયે ભજવાયું હતું અને એના અભિનયથી “અણહિલ પુર' પાટણની પ્રજા પ્રમુદિત થઈ હતી. “ભેળા' ભીમને “ભીમદેવ બીજો ' પણ કહે છે. એણે “અભિનવ સિદ્ધરાજ' એવું બિરુદ ધારણ કર્યું હતું. એણે વિ. સં. ૧૨૩૫ થી ૧૨૮૮ સુધી રાજ્ય કર્યું હતું.
વસ્તુપાલના ગાઢ સંપર્કમાં આવેલા અને આઠ પ્રકરણમાં અલંકારમાદધિ રચનારા નરેન્દ્રપ્રભસૂરિએ કાકુસ્થકેલિની રચના કરી છે, એમ રાજશેખરસુરિકૃત ન્યાયકદલીપંજકા જોતાં જણાય છે. એક સૂચિના આધારે એ નાટક હેવાનું જણાય છે. આમાં રધુવંશને લગતા વિષય હોય તે ને નહિ. આ નાટક ૧૫૦૦ લેક જેવડું છે. પણ એ કોઈ સ્થળે હેય એ ઉલેખ જણાતો નથી તે પછી એ કોઈ વેળા ભજવાયું છે કે નહિ તે વિશે શું કહી શકાય?
અમદેવસરિના શિષ્ય હરિભદ્રસૂરિના શિષ્ય બાલચન્દ્રસૂરિએ કરુણાવજ યુધ નામનું પંચકી નાટક રચ્યું છે. એ વસ્તુપાલની આજ્ઞાથી શત્રુંજય ઉપરના ઋષભદેવના ઉત્સવમાં ભજવાયું હતું. વસ્તુપાલ વિ. સં. ૧૨૭૭માં શત્રુંજયની યાત્રાએ ગયા હતા એટલે એ સમય ઉપર આ નાટક રચાયું હશે. વજાયુધ ચક્રવતી પોતાના પ્રાણના ભોગે પણ કબૂતરનું બાજ પક્ષીથી રક્ષણ કરે છે એ વાત અહીં અપાઈ છે.
૧. પુત્ર અને પૌત્ર પણ પિતાની જેમ “કવિ” હોય એવી ઘટના વિરલ જણાય છે એટલે આ શ્રીપાલ, સિદ્ધપાલ અને વિજયપાલની–આ ત્રણ “પાલની ત્રિપુટી ખાસ નોંધપાત્ર બને છે,
૨ આ શિબિ રાજાના વૃત્તાંતનું સ્મરણ કરાવે છે,
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 521703 |
| Book Title | Jain_Satyaprakash 1953 10 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad |
| Publisher | Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad |
| Publication Year | 1953 |
| Total Pages | 28 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India |
| File Size | 12 MB |