Jain_Satyaprakash 1950 02

SR No.: 521661
Original Sutra Author: N/A
Author: Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Publication Year: 1950
Total Pages: 28
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India
File Size: 12 MB

Page 13

'કૅ પ ]
શિશુપાલગઢ
[ ૧૧૫
આવેલા શિશુપાલગઢ નામના એક મજબૂત કિલ્લાની શોધખેાળ, એ આ દિશામાં થયેલી પ્રગતિનું સૂચન કરે છે.
આ ખોદકામ પુરાતત્ત્વખાતાના સુપરિન્ટેન્ડન્ટ શ્રી. ખી. બી. લાલની દેખરેખ નીચે કરવામાં આવ્યું હતું અને હિંંદની કેટલીક વિદ્યાપીઠા અને સંસ્થાએ સાથે જોડાશૈક્ષા તથા અન્ય વિદ્વાન ઉપરાંત ચીન અને સીલેનમાંથી આવેલા વિદ્યાનેએ પશુ આ કાર્યોંમાં ભાગ લીધા હતા. ખોદકામ ચાલુ હતુ ત્યારે હિંદના પુરાતત્ત્વ વિભાગના ડિરેક્ટર જનરલ ડી. એન. પી. ચક્રવતીએ આ સ્થળેાની વારંવાર મુલાકાત લીધી હતી.
શિશુપાલગઢની રાંગ ભાસપાસ અત્યારે જે જલસ્રોત વહી રહ્યો છે તે પુરાણા કાળમાં ગઢની આસપાસ ફરતી ઊંડી ખાઇનું સૂચન કરે છે. શિશુપાલગઢના વિસ્તાર આશ્રમુગ્ધ કરે એવા સપ્રમાણ છે, તે સમચારસ જણાય છે. પ્રત્યેક બાજી આસરે પાણા માઈલ લાંખી છે. પ્રત્યેક બાજુએ બે એમ કુલ આઠ વિશાળ દરવાજા છે. તે ઉપરાંત ઠેરઠેર અનેક નાનાં નાકાંઓ પણ છે.
ખાદ્દકામથી જાણવા મળ્યુ' છે કે શરૂઆતમાં આ ગઢની દીવાલે પાયામાં ૧૦૦ ફૂટ પહેાળી અને ૨૫ ફૂટ ઊ'ચી હાવી જોઈએ. બીજે તબક્કે ત્રણ કે ચાર ફૂટ જાડું પથ્થરનું આવરણ ચણી લેવામાં આવ્યુ` હશે. ત્રીજે તબક્કે ગઢની દીવાલની બંને બાજુએ પાકી ઈટનું ચણતર ચણી લેવામાં આવ્યુ હોવુ જોઇએ, અને માટીનુ વચ્ચેનું પદ્મ જેમનુ તેમ રહેવા દીધુ હાવુ જોઇએ.
આઠમાના એક વિશાળ દરવાજાનુ ખાદકામ કરતાં માલુમ પડયુ છે કે આ દરવાજો ૧૫ ફ્રૂટ પહેાળા છે અને તેના દરવાન આગળ ૧૩ ફ્રૂટ સાંકડા છે. દરવાજાની બન્ને બાજુએ પાંચ ક્રે છ ફૂટ પહેાળા વિશેષ અવરજવર માટે માર્ગો છે. રાત્રે જ્યારે વાહનવ્યવહાર અધ થઈ જતા અને મુખ્ય દરવાજો બંધ કરી દેવામાં આવતા ત્યારે મા આવનારા આ સાંકડા દરવાજાનો ઉપયોગ કરી શકતા. મૌર્ય કાળના વિચક્ષણુ મુત્સદી કાટિયે તેના અર્થશાસ્ત્રમાં દુર્ગમાં દાખલ થવાની આ પ્રકારની સગવડ આપતા માર્ગના ઉલ્લેખ કરેલા છે. દરવાજાની બંને બાજુએ ૬૩ ફૂટ લાંબા અને ૨૮ ફૂટ પહેાળા મિનારાઓ હતા અને તેની ટાંચ પર જવાને પથ્થરનાં સાપાના અધવામાં આવેલાં હતાં.
ગઢના મધ્ય ભાગમાં સાળ સ્તંભો છે, જે તે જમાનાના સભાગૃહને ખ્યાલ આપે છે, ભૂગર્ભમાંની જળસપાટીથી પશુ નીચે પંદર શીટ ઊંડે સુધી ખાદકામ કરવામાં આવ્યું હતું. અને પાણી ખેંચી કાઢવામાં પમ્પીંગ યંત્રો અને અન્ય સાધતાના ઉપચમ કરવામાં આવ્યા હતા.
કેટલીક નાની નાની વસ્તુઓ પણ શાર્બો કાઢવામાં આવી છે. તેમાં રેસા" નાં સાધના જેમ ક્રે-એરીંગ, માળા, કાચની બંગડી, કિમતી પથ્થરી અને હાથીદાંતનાં સુઅને ગાદિના સમાવેશ થાય છે. તે ઉપરાંત શાન્તિકાળ અને યુદ્ધકાળમાં ખપ લાગતાં લાઢાનાં ઓજારા, શો પણ મળી આવ્યાં છે.
સાનું, ચાંદી, તાંષુ, સીસું વગેરે ધાતુના કેટલાક સિક્કાએક પણ મળી આવ્યા છે. આ સિક્કાઓ ઉપલા થરમાંથી મળી આવ્યા છે અને તે ઇ. સ. પછીની નથી ગાથા સૈકાના હાય એમ માલુમ પડે છે.