________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપણું “ફાગુ' કાવ્યો [ ૧૭૯ રસાગરફાગ યાને નેમિનાથનવરાગ ત્રણ ખંડમાં રચ્યો છે. આ ઉપરાંત
એમણે મુશ્વમેધાકાલકર રચેલ છે. વિશેષમાં એમણે વિ. સં. ૧૫૧૭માં ભેજપ્રબંધ યાને પ્રબંધરાજ રચ્યો છે અને એ અરસામાં ઉપદેશતરંગિણુ રચી છે. એ સેમસુન્દરરિના ચરણકમળને વિષે ભમરસમાન મંદિરત્નના શિષ્ય થાય છે. [૧૭] નેમિનાથનવરફાગ યાને રંગસાગરનેમિફાગુઃ કર્તા રત્નમંડનગણિ
આની પૂર્વે રચાયેલી નેમિનાથફાગુથી આની વિશેષતા એ છે કે એમાં નેમિનાથના જન્મથી માંડીને એમનું ચરિત્ર અપાયું છે. એઓ શિવાદેવીના ગર્ભમાં રહ્યા ત્યારે એ માતાએ જે ચૌદ સ્વપ્ન જયાં તેનું આમાં “ફાગ' એવા શીર્ષકપૂર્વક દેહરામાં વર્ણન છે. આ સંપૂર્ણ કાવ્ય “ કોન્ફરન્સ હેરેડ” નામના માસિકમાં છપાયા બાદ એ “શમામતમ (છાયાનાટક) અને નેમિનાથસ્તવન”ની સાથે વિ. સં. ૧૯૭૯માં મુનિ ધર્મવિજય દ્વારા સંપાદિત થઈ પ્રસિદ્ધ થયું છે. એ ઉપરથી આ કાવ્યની કેટલીક કડીઓ આપણા કવિઓ (પૃ. ૩૩૨-૬)માં ઉદ્ધત કરાઈ છે. વિશેષમાં આ કાવ્યના જે ત્રણ ખંડ પઠાણ છે તેમાં અનુક્રમે કેટલી કડી કયા કયા છંદમાં છે તેને પણ આ પુસ્તક (પૃ. ૩૩૬–૭) માં નિર્દેશ કરાયો છે. એ નિર્દેશ નીચે મુજબ છે –
“ આ કાવ્ય ત્રણ ખંડમાં વિભક્ત છે, જેમાં અનુક્રમે ૩૭, ૪૫ અને ૩૭ કડી છે, જેમાં ૧–૧ (અનુષ્ટ્રબ), ૧-૨ (શાલ૦), ૧-૧૫ (શાર્દૂલ૦), ૧-૨૨ (શાર્દૂલ૦), ૧-૩૭ (શાર્દૂલ૦), ૨-૧ (અનુષ્યબ), ૨-૧૦ (આર્મી), ૨-૨૦ (અનુષ્યબ), ૩-૩૬ (અનુષ્યબો, ૩-૩૭ (શાર્દૂલ) અને ૩-૩૧, ૩ર (રાસક), એ સંસ્કૃત ભાષામાં કે મળે છે, જ્યારે ૨-૧૮ (શાર્દૂલ૦) અને ૨-૩૦ ગાથા એ મહારાષ્ટ્રો પ્રાકૃતમાં છે, બાકીનું કાવ્ય તત્કાલીન ભાષામાં છે. એ ઉપરાંત નીચે મુજબ છે વૈવિધ્ય આપવામાં આવ્યું છે:
ખંડ ૧ લો રાસક-કડી ૩-૪ ૧૬–૧૭, ૨૩-૨૪, ૩૨-૩૩ આંદોલ-કડી ૫-૬, ૧૮-૧૯, ૨૫-૨૬, ૩૪-૩૫ ફાગુ-કડી ૭–૧૪, ૨૦-૨૧, ૨૭–૩૦, ૩૬ શાલવિક્રીડિત-કડી ૩૧મી.
ખંડ ૨ જે રાયકકડી ૨-૩, ૧૧-૧૨, ૨૧-૨૩, ૩૨-૩ અદિલ-કડી ૪-૫, ૧૩-૧૪, ૨૩-૨૪, ૨૪-૩૫ ફાગ-કડી ૬-૯, ૧૫-૧૯૨૫-૨૬, ૨૮-૩૦, ૩૬-૩૭ શાલવિક્રીડિત-કહી ૨૭ મી, ૩૧મી. અહઈબા (=પદ) કડી ૩૮-૪૫
ખંડ ૩ રાસ-કડી ૨-૩, ૯-૧૦, ૨૦-૨૧ માંદલ-કડી ૪-૫, ૧૧-૧૨, ૨૨-૨૩, ૩૩-૩૪ પાણ--કડી ૬-૭, ૧૩ મી, ૧૬-૧૭, ૨૪-૨૮, ૨૫મી
For Private And Personal Use Only
