Jain_Satyaprakash 1946 03

SR No.: 521620
Original Sutra Author: N/A
Author: Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Publication Year: 1946
Total Pages: 36
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India
File Size: 19 MB

Page 11

આપણાં ‘ફાગુ’ કાવ્યો
1
.
( લેખક: પ્રો. હીરાલાલ ૨. કાપડિયા એમ. એ. ) ગુજરાતી સાહિત્યના રાસ, ચરી ઇત્યાદિ જે વિવિધ પ્રકાશ છે તેમાંના એક પ્રકાર તે ‘ ણુ' છે. ‘ ફાણુ ' સાહિત્ય પદ્યમાં રચાયેલું છે. એથી આ સાહિત્યની કૃતિ આને મેં ‘ કાણુ–કાવ્યા ' એવુ' નામ આપ્યું છે. કેટલાંક ‘ફ્રાણુ ' કાવ્યેાનાં નામમાં ફ્રામ ' શબ્દ વપરાયા છે. એથી એને ફાગ–કાવ્ય ' કે ફાગ પશુ કહી શકાય. ફાગુ, ફાગ ઇત્યાદિ સાથે ગુજરાતી જોડણીકાશ ''માં ફાગ ' શબ્દના (૧) વજ્રન્ત અને (૨) હેાળીનાં શંમારી ગીતા કે મેાલાતા અપશબ્દ એમ બે અર્થા અપાયા છે. દલપતરામે “ ાગ કટાણાં રસ નહીં વળી, નહીં રસ નહીં વ્યભિચાર ’' એ પંક્તિમાં ફામ' શબ્દ વાપર્યો છે. એવી રીતે ખમરદારે ધસે। ડાં ગાતા ફામ વસંત” એ પંક્તિમાં અને કવિ નાનાલાલે “ જય-કલગીએ વળતે પ્રીતમ ! ભીંજશું ક્ાગે ચીર ” એ પક્તિમાં ‘દાગ' શબ્દ વાપર્યો છે.
..
"
rk
કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિષ્કૃત યાવલિ યાતે દેસી’સસ ગહુના ઠ્ઠા વર્ષોંની નિમ્નલિખિત ૮૨ મી ગાથામાં ‘ ફૅગ્ગુ' શબ્દ છેઃ—
66
फग्गू मच्छणे फलही चवणी फसुलफंसुला मुक्के ।
.
જો જમ્મિ એ હ્રદ્યુટી એ નોમ,હિમાE TIR” આમ અહીં ફ્ગ્યુ ના અથ વસન્તના ઉત્સવ ’ એમ કરાયેા છે. ‘ કાણુ કાવ્યેામાં વસન્તને વિલાસ અગત્યનું સ્થાન ભાગવે છે એ ઉપરથી આપણે ‘ક્રાણુ ’ના મૂળ તરીકે ‘ક્રૂગ્ગુ' શબ્દના નિર્દેશ કરી શકીએ. વસન્ત ઋતુ ફાગણુ મહિનામાં પૂર બહારમાં ડાય છે. એટલે આ ફાગણુ માટે જે સસ્કૃતમાં આ ક્રાણુને—ાગને સબંધ હૈાય એમ લાગે છે.
Ëાલ્ગુન' શબ્દ છે. તેને અને
4
"
.
(૨) નાનું, ઝીણું, (૩) નિરર્થંક
6
સંસ્કૃતમાં ફલ્ગુ ' શબ્દ છે. એના (૧) અસાર, અને (૪) મંદ એમ વિશેષરૂપે ચાર અર્ધાં છૅ. વળી ફલ્ગુ ' નામરૂપે પણુ છે. એના (૧) વસન્ત અને (૨) એક નદીનું નામ એમ એ અથ છે. આથ ગૂજરાતી જોડણીશ ”માં સુન્દર, અને ગુલાલ એમ મેં વધારે અથ અપાયેલા છે. તેમજ • ગયા 'ક્ષેત્ર પાસેની નદી એમ વિશેષતા દર્શાવાઈ છે. ફગ્ગુ' એ ક્રૂષ્ણુનું રૂપાન્તર છે એમ માનીએ તા અનેા વસન્ત' અ તા ઘટે જ છે એટલું જ નિહુ, પણ અસાર-નિર તુચ્છ એ અર્થ પણ ધટે છે, કારણ કે હેાળીના દિવસમાં જે ટાણુાં—ખીભત્સ ગીતા ઢાળયાએ——ઘેરૈયાએક્ાગ ગાનારા ગાય છે તેને એ લાગૂ પડે છે, મરે એ ગીતા નિરચક છે એટલુ જ નહિ પણ કેટલીક વાર તા અનક છે અને એમાં માણસાઈનું—સભ્યતાનું જાહેર લીલામ છે.
અભિધાનચિન્તામણિમાં, કાગડાને પ્રિય ભરિકા અર્થાત કાકારિકા એ અય ‘ ફલ્ગુ 'ના અપાયા છે, પણ એ તે અહીં અપ્રસ્તુત જણાય છે; સિવાય કે આવા કોઈ ઝાડ સાથે ફ્રામના સબંધ હોય. વિશેષમાં આાની ટીકામાં ‘ ફલ્ગુ ' અને ‘ ફાલ્ગુન’ શબ્દ ‘ કળવું ' એ અર્થાંવાળા ‘ ફલૂ ' ધાતુ ઉપરથી નિષ્પન્ન કરાયા છે.
.
.
સંસ્કૃતમાં ‘ક્રૂષ્ણુન’તેમજ ‘ફાલ્ગુન’ એમ બે શબ્દો છે. એ બંનેના ફ્ામણુ માસ
અને અર્જુન એ બને મથી થાય છે. ઉત્તરાલ્ગુની નક્ષત્રમાં અર્જુનનેા જન્મ થવાથી