Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
» વ ચ ન-એ મા લી પ્રયોજક-પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજ્યપધસૂરિજી
( ક્રમાંક ૯૩ થી ચાલુ) ૪૯ પ્રશ્ન-અન્ય ગ્રંથોમાં જણાવ્યું છે કે-“આયુષ્યને શ્વાસોચીસની સાથે સંબંધ છે, એટલે શ્વાસોચ્છાસને અધીન આયુષ્ય છે અથવા આયુષ્યને આધાર શ્વાસની ક્રિયા ઉપર છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે- જે જીવનું આયુષ્ય જેટલા શ્વાસોશ્વાસ પ્રમાણ હેય તે જીવ તેટલા શ્વાસોચ્છાસ પૂરા કરીને જ મરણ પામે છે, કદાચ મરણ પામતી વેલાએ શ્વાસોચ્છાસ પૂરા કરવા બાકી રહ્યા હોય, તો જલદી જલદી શ્વાસ લઈને તમામ શ્વાસોચ્છાસ પૂરા કરી મરણ પામે છે. આ બાબતમાં જૈન દર્શન શું માને છે ?
ઉત્તર-આ પ્રશ્નમાં જણાવેલી બિના તદ્દન અઘટિત (બેટી) છે. કારણ કે જીવપાછલા ભવમાંથી આગામિ ભવની અંદર મારે અમુક સંખ્યામાં શ્વાસોચ્છાસ પૂરા કરવા ” એવો નિર્ણય કરીને અહીં આવતો નથી. પરંતુ આયુષ્ય બાંધતી વખતે આયુષ્યના વિદ્યમાન તમામ મુદ્દગલે ભેગવવાના જ એવો જ નિર્ણય કરીને અહીં આવે છે. વસ્તુસ્થિતિ આ પ્રમાણે હોવાથી શ્વાસોશ્વાસની સાથે આયુષ્યને કોઈ જાતનો સંબંધ છે જ નહિ. જ્યાં સુધી જીવ જીવે ત્યાં સુધી શ્વાસ લે ને મૂકે એમ ખૂશીથી કહી શકાય. તથા અમુક જીવે અમુક ભવમાં આટલા શ્વાસ લેવા જ જોઈએ, એમ પણ નથી. આ પ્રસંગે યાદ રાખવું જોઈએ કે–આયુષ્યને ઘટાડનારાં અનેક કારણોને અંગે કદાચ એમ પણ બને છે કે-કેઈ જીવ જાણી જોઈને કે ઘણાં દુઃખના આવેશ (ઉભરા)ને લઈને કે દેડવા વગેરેથી ઘણે થાક લાગતાં ઘણાં પ્રમાણમાં શ્વાસોચ્છવાસ ગ્રહણ કરે, તે તેનું (અપવર્તનીય આયુષ્યવંત જીવનું ) આયુષ્ય જરૂર ઘટે છે. કારણ કે તે પ્રસંગે વધારે પ્રમાણમાં આયુષ્યના દલિકાનો ક્ષય થાય છે. આ વાતને મળતી બિના શો કર્મપ્રકૃતિ વગેરે ગ્રંથોમાં પણ ટૂંકામાં જણાવી છે તે આ પ્રમાણે-જે માણસ બહુ જ દુઃખી હોય, તે શ્વાસોચ્છવાસ બહુ ગ્રહણ કરે છે, ને આયુષ્યકર્મની નિર્જરા પણ ઘણું કરે છે. આ સત્ય બિનાને નહિ જાણનારા જીવો જ એમ કહી શકે કે આયુષ્ય શ્વાસોચ્છવાસની ક્રિયાને અધીન છે. ” વળી લબ્ધિઅપર્યાપ્ત જીવો શ્વાસોચ્છવાસ લીધા વિના શરૂઆતની ત્રણ પર્યાપ્તિ પૂરી કરી પરભવનું આયુષ્ય બાંધીને મરણ પામે છે. આથી પણ સાબીત થાય છે-કે આયુષ્યને આધાર શ્વાસોચ્છવાસની ઉપર હોઈ શકે જ નહિ. આયુષ્યકર્મની ઉદીરણામાં શ્વાસેચ્છવાસ કારણ કહી શકાય, જીવન દેરી તૂટી છે કે નહિ ? આ માણસ જીવે છે કે નહિ? તે જાણવાનાં અનેક કારણોમાં શ્વાસક્રિયાને પણ ગણું છે. ૪૯
૫૦-પ્રશ્ન–પક્રમ આયુષ્યનું સ્વરૂપ શું ?
ઉત્તર–૧ જેથી આયુષ્ય ઓછું થાય, તે ઉપક્રમેમાંના કેઈ પણ ઉપક્રમથી જે આયુષ્ય ક્ષીણ થાય (નાશ પામે, ઘટે) તે સોપક્રમ આયુષ્ય કહેવાય. બીજા ગ્રંથમાં ઉપક્રમને અર્થ, બાહ્ય નિમિત્ત કર્યો છે. આ વ્યાખ્યા આપવનીય આયુષ્યમાં ઘટાવવી. અનપવર્તનીય આયુષ્યને અંગે સોપક્રમ આયુષ્યની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે જાણવી–અંતિમ સમયે જે (આયુષ્ય) ને બાહ્ય નિમિત્ત હયાત હોય, તે સપક્રમ આયુષ્યની બીજી વ્યાખ્યા
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 521593 |
| Book Title | Jain_Satyaprakash 1943 09 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad |
| Publisher | Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad |
| Publication Year | 1943 |
| Total Pages | 36 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India |
| File Size | 16 MB |