________________
Vol. XXVII, 2004
ગીતામાં નિરાકાર–સાકાર તત્ત્વ વિચાર
127
પણ આ કૃષ્ણ સ્વરૂપ છે. સાંખ્ય-વિચારોમાં પ્રલય સમયે જગતનો પ્રકૃતિમાં લય થાય છે તેવું ગીતા ૭:૬ નથી માનતી. ગીતાનો આ વિચાર ગીતા ૯:૭ અને ૧૦માં વિશદ રીતે વ્યક્ત
થયો છે, જેમ કે ८:७ सर्वभूतानि....प्रकृति यान्ति मामिकाम् ।
कल्पक्षये, पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् ॥ ८.८ प्रकृति स्वामवष्टभ्य विसृजामि पुनः पुनः ।
भूतग्राममिमं कृत्स्नमवशं प्रकृते वंशात् ॥ ८:१० मयाध्यक्षेण प्रकृतिः सूयते सचराचरम् ।
દેતુનાનેન....ગાદિપરિવર્તતે | ૯:૭ વિકૃનામ (વિ+મોકલવું, જવા દેવું, મુક્ત કરવું, વગેરે), રચું છું.
મfમા = મારી, મમ ઉપરથી વિશેષણ (સરખાવો : માનવ ગીતા ૧.૧) રેન્જ = સૃષ્ટિ સરખાવો મુંડક ઉપ - ૨.૧.૧.....અક્ષાવિધા....આવા: ગાયત્તે તત્ર વૈવાપિત્તિ ! (વિ+ઑન-(જુઓ વિકૃમિ) એક વિશિષ્ટ અર્થ સૂચવે છે, જેમકે “સૂર્ય કિરણોનું વિસર્જન કરે છે,”
અગ્નિ તણખાનું વિસર્જન કરે છે”, તેમાં કિરણો અથવા તણખા, સૂર્ય કે અગ્નિમાંથી સ્વયં - આપોઆપ - બહાર પડે છે (emanate), તેમાં કોઈ ચેતન અથવા અગ્રાહ્ય તત્ત્વ આધારભૂત
ગણાય છે.) ૯:૮ અવર્ણપ્ય = નીચે દબાવીને-ટેકવીને (સરખાવો; પાણિનિ... ૪.૩.૮૪) પાઠાન્તર ધષ્ઠાય (ઉપર
રહીને). અહીં પુરુષ-સ્ત્રીના વિજાતીય સંબંધના અર્થમાં આ શબ્દો યોજાયા છે). મૂતગ્રામ = ભૂતોનો-પ્રાણીઓનો સમૂહ
સ્વા = (મારી) સ્વકીયા, (પ્રવૃતિ નું વિશેષણ) ૯:૧૦ અધ્યક્ષ = ઉપરી, તપાસ રાખનાર સત્તાધીશ
સૂયતે = પ્રસવ કરે છે, (સૂ) જન્મ આપવો : વિપરિવતિ = ભમી રહે છે, પરિવર્તન કરે છે, પરિણામ પામે છે. (“સૃષ્ટિનો નાશ થતાં સર્વે ભૂતો મારી પ્રવૃતિ માં જાય છે..... હું સૃષ્ટિની શરૂઆતમાં તેઓને (ભૂતોને) ફરીથી રચું છું. (૭). પ્રકૃતિ ને વશ હોવાથી અવશ (પરતંત્ર), આ સમગ્ર ભૂતોના સમૂહને, હું વારેવારે મારી સ્વકીય પ્રકૃતિ નો નીચે આધાર લઈ ઉત્પન્ન કરું છું (૮). ... અધ્યક્ષ એવા મારા લીધે પ્રકૃતિ અસ્થિર-સ્થિરને (જગતને) જન્મ આપે છે.
આ કારણે જગત્ પરિવર્તન કરે છે. (૧૦) ). (i) ઉપરાંત ૭:૫ માં જણાવેલી પ્રવૃતિ નું ચેતન-જીવ-તત્ત્વ ૭:૪માં જણાવેલી આઠ પ્રકૃતિ થી
ઊંચા પ્રકારનું () છે, તેવા વિચારો ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનમાં અને ગીતામાં પણ મળે છે, જેમ કે.
