________________
132
V. M. Kulkarni
compact mass of bliss. They, in fact, regard the postulate or concept of atmānanda or brahmananda as irrelevant in the context of enjoyment of rasa. 29
FOOT-NOTE
1. क्रीड़नी यकमिच्छामो दृश्यं श्रव्यं च यद्भवेत् ।
-NS I. 11(b) 2. हितोपदेशजननं पति-क्रीडा-सुखादिकृत् ।
-- Ibid, I. 113(b) 3 दुःवार्तानां श्रमार्तानां शोकार्तानां तपस्विनाम् । . विश्रान्तिजननं काले (पा.मे. लोके) नाट्यमेतद्भविष्यति ॥
-Ibid I. 115 4. आनन्दनिष्यन्दिषु रूपकेषु...स्वादु (पा.मे. स्वाद) परामुखाय ॥ -DR I.6 5. अत्र केचित्...त्रिवर्गादिव्युत्पत्ति काव्यफलत्वेनेच्छन्ति ।
तन्निरासेन स्वसंवेद्य-परमानन्द-रूपो रसास्वादो दशरूपाणां फलम् , न पुनरितिहासादिवत् त्रिवर्गादिव्युत्पतिमात्रम्...।
DR Av on L. 6. 6 यन्तुष्टो (? यस्तुष्टौ) तुष्टिभायाति शोके शोकमुपैति च । . क्रुद्धः क्रोधे भये भीत: स श्रेष्ठः प्रेक्षकः स्मृतः ॥ 7. दैन्ये दीनत्वमायान्ति ते नाटये प्रेक्षकाः स्मृताः । ये तुष्टौ तुष्टिमायान्ति शोके शोकं व्रजन्ति च ॥ -Ns. XXVII 61(b) 62(a)
XXVII 42 8... क्रोडतों मृणमयैर्यद्वद् बालानां द्विरदादिभिः ।
"स्वोत्साहः स्वदते तद्गच्छोतृणाम नादिभिः ॥ - 'स्वादः कान्यार्थसंमेवादात्मानन्दसमुद्भवः ।
-DR IV. 41(b)-42(a), IV. 43(a) 9......सुख-दुःख-जनन-शक्ति-युक्ता विषय सामग्री बाह्येव साङ्ख्यदृशा सुख-दुःख-स्वभावो . .: स्थायिनस्तु त सामग्रीजन्या आन्तगः मुख-दुःख-स्वभावा इति ।....
-A. Bh. I, p. 276 10. ये तु रत्याद्यनुकरणरूपं रममाहुः अथ चोदयन्ति शोकः कथं सुखहेतुरिति । परिहरन्ति च
अस्ति कोऽपि नाट्यगतानां विशेष इति । तत्र चोद्य तावदसत् । शोको हि प्रतीयमानः किं स्वात्मनि प्रत्येदुदु:ख वितनोतीति नियमः । शत्रदुःखे प्रहर्षात् । अन्यत्र च मध्यस्थत्वात् । उत्तरं तु "भावानां वस्तुस्वभावमात्रण" इति न किञ्चिदत्र तत्त्वम् । ।
A. Bh. I. p. 291 11. अस्मन्मते संवेदनमेवानन्द धनमास्वाद्यते । तत्र का दुःखाशका । केवलं तस्यैव चित्रताकरणे रनिशोकादिवासनाच्यापारः । तदुद्वोधने चामिनयादिव्यापारः ।
-A. Bh. I. p. 292 12. तथा हि-रति हासोरसाहविस्मयानां सुखस्वभावत्वम् ।...
क्रोध-भय-शोक-जुगुप्साना तु दुःखस्वरूपता । -A. Bh. I. 119, p. 43
