________________
गुजराती भाषामां शब्दकोशनी प्रवृत्ति*
शान्तिभाई आचार्य .' आ लेखमां नीचेनी बाबतोनो विचार कर्यो छे___ अ. "शब्दकोश" शब्दनी समजूती
ब. गुजराती कोश सामग्रीतुं वर्गीकरण । क. आ वर्गीकरण पर आधारित तारणो, अने ___ड. आ बधांना आधारे करवा जेवां जणातां सूचनो ॥
गुजरातो भाषामा "शब्दकोश" शब्द आजे जे अर्थमा प्रयोजाय छे ते अर्थमां आपणने शब्दकोश ओगणीसमी सदीनी लगभग अधवचमांथी मळवा लागे छ। ... आपणे गुजराती शब्दकोशना अवतार पूर्वेनी स्थिति तपासीए तो छेक आचार्य हेमचंद्रना काळमां तेना सगड मळे. छे। हेमचंद्राचार्यनी सिद्धहेम (ई.स. ११२५) तथा “देशीनाममाला" जेवी कृतिओने गुजरातीना उदयनी तपास माटेनी महत्त्वनी कृतिओ गणावी शकाय. परंतु कोशनी दृष्टिए.. जोतां "सिद्धहेम" पछी लगभग एक सैका बाद "बालशिक्षा" तेमज "औक्तिक' नामोथी जाणीती कृतिओ मळे छे तेमने गुजराती शब्दकोशोनां पूर्वरूपो जेवी गणावी शकाय ।
आ बने प्रकारनी कृतिओ संस्कृत शीखववा माटे रचाती हती। आथी कृतिओना अंते संस्कृत शब्दोनी सामे ते काळनी गुजरातीना समानार्थी आल्या होय तेवी शब्दसूचिओ पण आपवामां आवती हती ।
- ठाकुर संग्रामसिंहनी संवत १३३६नी एटले के ई. स. १२८० नी "बालशिक्षा" तथा सद्गत के. ह. ध्रुवे प्रकाशमां आणेलु कुलमंडनगणिनु सं. १४५० अर्थात् ई.स. १३९४नुं "मुग्धावबोध-औक्तिक" ए बंनेने आनां उदाहरणो गणावी शकाय ।
_ आ बंने कृतिओमां, आम, संस्कृत-गुजराती द्विभाषी कोशना मूळ जोवा मळे छे । अहीं शब्दो कक्कावारी प्रमाणे गोठवायेला जोवा मळता नथी । मात्र संस्कृतना ते काळना गुजहाती समानार्थी शब्दो साथेनी सूचि आपवामां आवी छे । आने आपणे "शब्दावलि" नाम
आपी शकीए । आ नाम आपीने आपणे शब्दावलि अने शब्दकोश वच्चेनो सामान्य तफा'त तारववो होय तो एम तारवी शकीए के :
शब्दकोशनी संरखामणीए शब्दावलि : .१. कदमां नानी होय ।। २. कक्कावारीना क्रमयुक्त होय के न पण होय । ३. बहुधा द्विभाषी संदर्भमां ज होय । ४. एकभाषाना शब्दो बीजी भाषाना समानार्थी आपीने समजाव्या होय । आधी५. मुख्यार्थी होय । ... * "गुजरातमां भारतीय भाषाओनो विकास' शीर्षक तळे १९७३ ना वर्षमा विद्यापीठमां जायेला परिसंवाद मां रजू थयेलो निबंध !
