________________
२७
समाजविचारक मनु मनुनो समाजविचार समजवा माटे आ अर्थोमां समाजशास्त्रना निरूपणना विषयो तथा निरूपणपद्धतिनो सारो एवो परिचय आपणने मळे छ । विषयोनो निर्देश आपणे उपर कर्यो छे । उपरीनिर्दिष्ट लगभग तमाम विषयो प्राश्चात्य समाजशास एक या बीजी रीते चचे छे। ते उपरथी स्पष्ट थशे के: ।
(१) मनुने मन समाजविचार ए मानवना समग्र व्यक्तिगत अने सामाजिक जीवनने स्पर्शतो सर्वक्षेत्रीय विचार छ ।
(२) आने लीधे ज आचार, व्यवहार भने प्रायश्चित्त समस्त रीते-ज्यस्त रीते नहीं-तेने मन समाजविचार एटले के धर्मशास्त्र बने छ ।
(३) आने लीधे ज निदान 'मनुस्मृति मां धर्मशास्त्र शब्द, धणा विद्वानोए मानी लेवानी भूल करी छे तेम, मात्र Law के Hindu Law नथी, परन्तु भारतीय समाजविचार Hindu Social thought छे । तेने आधारे मनु- समाजदर्शन प्रगट थाय छे । तेना समाजविचारनां मूळ मूल्यो मा छे : (१) धर्म अने नीति समाजनो पायो
___अन्य अनुगामी समाजविचारकोनी तुलनाए मनु माटे ए नोधपात्र छे के तेने मते धर्म अने नीति ए स्पष्ट रीते व्यक्ति, समाज, समाजजीवन अने समाजशास्त्रना पायरूप तत्वो छे । अहीं धर्म अने नीति ए कोई सम्प्रदायविशेषना के कोई सीमाबद्ध तत्त्वो नथी, परन्तु मानवीय, भानवतानां शाश्वत तत्वो छे । माथी ज "धारणाथी धर्म कहेवाय छे, धर्म प्रजाने धारण करे छे""धर्मनी व्याख्या अहीं धर्मने लागु पडे छे, नीति पण तेने ज अनुसरनारी समजवानी छे । मानवने पशुतामा सरी पडतो मटकावनार, तेने मानवतामां टकावी राखनार अने तेने सतत ऊर्ध्वगामी बनावनार मानवतानां मूल्यो एटले धर्म अने तेने सिद्ध करे ते नीति-आ अर्थमा धर्म अने नीति तेना समाजविचारनो पायो छे । धर्म अने नीति नथी तो समाज नथी, समाजजीवन नथी एम मनु माने छे । आथो ज धर्म एटले मानवजीवननो मानवीय शाश्वत आचार ए समजावतां ते धर्मनी व्याख्या आ प्रमाणे करे छे ।
विद्वानो सज्जने सेव्यो रागद्वेष विना सदा,
मान्य जे हृदये थातो तेने धर्म ज जाणवो । (२.१)" भने 'धर्म'चें मूळ समजावतां वळी ते आगळ कहे छे के :
वेद भाखो धर्ममूल, तज्ज्ञोनां शील ने स्मृति, - आचार सज्जनो केरो आत्मानी तुष्टि ये वळी । (२.६)*
