________________
कालिदासनी नाट्योक्तिओ गौतमभाई पटेल
संस्कृतमां नाटकोनी रचना रंगमंच पर प्रयोजवा माटेना विशिष्ट आग्रहथी थती अने ज्यां सुधी विद्वान प्रेक्षकोनें नाट्यप्रयोगश्री संतोष न सांपडे त्यां सुधी सूत्रधार के कहोने कालिदास जेवो कर्ता पण आत्मसंतोपनो श्वास लई शकतो. नहि. ' नाटकनो प्रयोग रंगमंच पर केवी रीते करवो ते माटे लेखक पोते रंगसूचनी अथवा नाटयोक्तिओ कृतिमा उमेरतो. आवी नाट्योक्तिओ कालिदासना * अभिज्ञानशाकुन्तलमां ५०७; विक्रमोर्वशीयम्मां ३३२; मालविकाग्निमित्रम ३२७ होवाथी बधुं मळीने ११६६ थाय छे. आमांथी केटलीक नाट्यशास्त्रना विविध प्रथमां प्राप्त थती अने केटीक कालिदासनी नाट्यसूझ दर्शावती विशिष्ट प्रकारनी छे. तेओनो अभ्यास अहीं संक्षेपमा प्रस्तुत करवामां आवे छे.
जे उक्तिओ सर्वश्राव्य होय एटले सहु मंच परनां पात्रो अने प्रेक्षको सांभळवा-संभळाववा माटे होय तेने प्रकाशम् कहेबामां आवे छे. स्वगतम् अथवा आत्मगतम् ए अश्राव्य प्रकारनी अर्थात् प्रेक्षको सांभळे ते रोते रंगमंच पर पात्र बोले पण रंगमंच परनां अन्य पात्रो माटे ते अश्राव्य होय छे. आ सर्वश्राव्य अने अश्राव्यनो प्रयोग नाटकोमां विपुल प्रमाणमां थतो होय छे, आ उपरांत आवे छे नियतश्राव्य. जेमां रंगमंच पर भूमिका भजवतां सर्व पात्रो नहि पण नियत-अमुक निश्चित पात्रो ज ते सांभळे एवी व्यवस्था होय छे. आना अपवारितम् अने जनान्तिकम् एवा बे प्रकारो छे. वळी आकाशभाषितम् अथवा आकाशे अने कर्णे नो प्रयोग पण नाट्योक्तिओ तरीके थाय छे. ज्यां वात नोंध *अभिज्ञानशाकुन्तलम् - संपा. गजेन्द्र गडकर. विक्रमोर्वशीयम् - संपा. एम. आर. काळे. मालविकाग्निमित्रम् - संपा. सी. एच. टोनी आसिमांथी पाना नंबर आपवामा भाग्या छे. १. जुओ आपरितोषाद्विदुषां शाकु० ११२
२. सा द. ६११३८ द. रू. १-६४, ना. द. १२ अ., भो. प्र. पू. २१९
३. ना. शा. २५३८८ सा. द. ६-१३७, द.रू. १-६४ ना. द. १२. अ.; भो. प्र. हृ. २१९ मं. मं. चं. पृ. ६०
४. ना. शा. २५/८९ सा. द. ५. ना. शा. २५९१, सा. द.
1. पृ. २१९, मै. मं. चं. पृ. ६०
६-१३८ अ. द. रू. १-६६, भो. प्र. पृ. २२० ६-१३९, द.रू. १-६५ भ; ना. द. १३ अ.; भो.
६. द. रू. १६७; ना. द. १३ ब, सा. द ६ । १४०; भो. प्र. पृ. २२०; रसा ३. २००; मं. मं. चं. पृ. ६०
७. ना.शा. २५/९२
