________________
Two plays of Ramacandra : An aesthetic study
19
Notes and References :
* Nirbhaya-Bhima-vyayoga (NBV) : edited by Pandit Hargovinddas and Pandit Bechardas; Shuu Yoshovijaya Granthaimala, No. 19; Dharmabhyudaya Press, Varanasi; Veer
era 2437 (1910 A.D) (1) Mahabharata (MBI), Adipa van, chapters 145-152, Critical Edition (Cr. Ed.)
Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona (BORI), Vol. I. (2) Ibid, ch 145 (3) Ibid, chs. 146, 147, see esp. 147, verse 22. (4) Ibid, chs. 148-149. (5) Ibid, ch. 150. (6) Ibrd, ch. 151. (7) Ibid, cli. 152, see verses 14-17. (8) NBV Prologue, p. 2:
(नेपथ्ये भीमः) वत्स अर्जुन, यावत् पाञ्चाल्याः काननकमनीयतां दर्शयामस्तावत् त्वया गाण्डी
वयोगमाधाय महाराजेन सह शीघ्रमागन्तव्यम् । (9) NBV, p :
माध, जधा एदाओ अद्विपिसिदसोणिपिच्छलाओ भूमीओ तथा जाणे मसाणुहेसो एसो, ता
अन्नत्थ वच्चामो। (10) NBV. p. 7-8 ; f.
भीमः-देवि, पर्याप्तमिदानीमन्यत्रगमनेन, रक्षामि साम्प्रतमवश्यमुपहारपुरुषं निर्दलितदोःस्थामा
भिमानाद् जातुधानात् । cf. also v. 10. (ll) NEV, p. 14. cl.
द्रौपदी-(क्षण विमृश्य) किमेदिणा अरन्मदिदेण, ता एदमि सहयारे उल्लंबिय वावाएमि
अप्पाणम् ।...(लतापाशे कण्ठं बध्नाति ।) (12) NBV, pp. 14-15. cf. for Yudhisthira's confident attitude vv. 18-19 , and the following:
अजुन:-यदि समादिशति देवः तदाहमार्य भीमसेनमनुसरामि । राजा-(सरोषम्) भीमोऽप्यपरसाहायिक. पराभूतयेऽपेक्ष्यते ।
for the assurance of Nakula and Sahadeva, cf. vv. 20, 21 (13) NBV, pp. 12-13. Read :
सूकरः--भट्टा, एसा इस्थिका लद्धा ता पढम एवं भक्खेदु सामी । ...(द्रौपदीमानाय जिह्वाग्रेण आलिय च) भट्टा, अदिपेश लाई एदाए मेससोणिदाई ता अंतला २ एसावि भविनयदु ।
....राक्षसौ-ययेवं ता अम्हे भविखस्सं । (14) NBV, p. 3 :
नाध, दुक्करो कुरुपराभवो मे परिहासदि । (15) Read:
नाध, अज्जवि उपहारपुरसो रक्खसो वा न समागच्छदि दाव पलायदम्ह । (p. 5); नाघ, कि एदिणा दिव्वहदगेण पओयणं ? (0. T); नाध, अपरिचिदो एस पुरिसो पसिद्धभुयबलो
रक्खसो ता कि अकारणे अप्पा संसयतुलाए आरोवियदि ? (p. 8). (18) See note (11) above. (17) Read :
बकः-ययपि वयं राक्षसास्तथापि मर्यादा न लघयामः । एक एव पौरैरस्माक प्रतिवासरमुपहारपुरुषः कल्पितोऽस्ति (p. 12)....युवामपि एतमेव मेदुरमुपहारपुरुषमश्नीयातम् । (p. 13).