________________
માપાલાલ વૈધ
દેવના ભાટે પણ શકષ નથી એટલે અમેએ એમાથી કેટલીક થેાડી જ જાતા વર્ષોંવી છે, જૈન યાક ઉપયાગ કરે છે
ચક ટીકાકાર ચક્રપાણિત્ત પણ કહે છે કે “વિવિધ દેશામા દ્રવ્યેાના વિવિધ નામેા પ્રચલિત હાય છૅ માટે દરેક દેશના નામ ત્યાના લોકો પાસેથી જાણી લેવાં જોઈએ જે બગાસભા પ્રસિદ્ધ છે તે જ નામે અમે અહીં આપીશું અને અન્ય દેશ પ્રસિદ્ધ જે હરો તે પણુ શક્ય હશે તેટલી આપીશું' એ કહે છે કે—
‘મ’ શાલિની એક જાત (ગુજરાતમા કલમ નામે ઓળખાય છે તે હશે ) વેદામલામાં સ્વનામપ્રસિદ્ધ છે. ‘નાદત્ત' શ્રાવતી નગરીમાં વક્રનામા' તરીકે ઓળ ખાય છે શ્મા જ 'શકુનાહત' ને પરિચય સુશ્રુત ટીકાકાર હુણુ નીચે પ્રમાણે આપે છે મહાત્મા ગરુડે આ શત્રુનાહતને બીજા દ્વીપમાંથી આણીને અહીં દાખલ કરેલ છે એટલે તેનુ આ શકનાહન (શત્રુન=પતી, આદ્યુત એટલે લવાયલી) નામ પડયુ છે અને એને પર્યાય 'ગ' પણ છે આજે પણુ ડાગરની અનેક જાતેા થાય છે, પ્રાતે પ્રાતે નામેા જુદા હૈય છે દ્વારા જાતાની માહિતી કાઈ ભેગી કરે તે એક માઢુ પુસ્તક થાય ૩
શાહિના ગુણ
બધી જ જાતના ચાલિના સમગ્ર ગુણુ
क्षीता रमे विपाके च मधुरा वाल्पमास्ता ।
बद्धस्पषचैस स्निग्धा बृहणा शुक्रमूत्रला ॥१०॥
શાલિમાત્ર રસના અને વિપાકમા મધુર, શીતવીર્ય, સ્હેજ વાયુ કરનાર, ઝાડાને માધ ના, સ્નિગ્ધ, બૃહણુ, શક્ય અને મૂત્રલ છે (ચરક સૢ ૭)
मधुरा वीर्यंत शीता लघुपाका मलापहा ।
पिताऽल्पानिलकफा स्निग्धा बद्धाल्पवर्चस ॥५॥
શાલિમાત્ર વીય ભા મધુર, પાકમા લઘુ, શીત, ખેલપ્રદ્, પિત્તન, અપવાતકફકર, સ્નિગ્ધ, ઝાડાને બાવનાર છે (સુશ્રુત સુ ૪૬)
વકતવ્ય-ચરક અને વાગભટે શાલિને મૂત્રલ કહી છે, સુશ્રુતે તેના ઉલ્લેખ નથી ( સ્વરૂš। બીડી બક્ષુએ કહ્યુ છે કે બધી જાતનાં શુધાન્યામા ચેાખા જ એવા છે જે
१ देशे देशे भूकधान्येषु संख्या ज्ञातुं शक्या नैव तदैवतैर्वा ।
तस्मादेषां येषु भोगोपयोगा तान्यस्माभि व्याक्यिन्ते कियन्ति ॥
૨ ચરક મૂત્ર આ ૨૭–૮ની નેટ જુએ
૩ 'અષ્ટાંગહમ' ના ટીકાકાર સફળા કહે છે “બુદ્ધના કાલમા ઉત્તરકુરુમાથી ‘શત્રુનાહત’ હંસા થકી લાવવામા આવ્યેા હતેા મૃગારિમાત્રા' નામે વિશાખા નામની વ્યકિતએ તે વામ્યા હતા અને ખુબ વિસ્તારમા તે ફેલાયલા હતા એથી જ એની આવી સત્તા છે”
