________________
નવકારમંત્રનું પદાક્ષર સ્વરૂપ
જુઓ :
૩૧ માત્રા
नमो अरिहंताणं नमो सिद्धाणं नमो आयरियाणं । नमो उवज्जायाणं नमो लोए सव्वसाहूणं । ।
૨૭ માત્રા
નવકારમંત્રમાં ચૂલિકાનાં ચાર પદ છે. તે પદ્યબદ્ધ છે. તે અનુષ્ટુપ છંદમાં છે. તેને શ્લોક તરીકે (પ્રાકૃતમાં સિલોગો તરીકે) પણ ઓળખાવાય છે. ચૂલિકાનાં પહેલા અને ત્રીજા ચરણમાં પાંચમો અક્ષર લઘુ અને છઠ્ઠો અક્ષર ગુરુ છે. બીજા અને ચોથા ચરણમાં સાતમો અક્ષર લઘુ અને આઠમો અક્ષર ગુરુ છે. અનુષ્ટુપ શ્લોકમાં પ્રત્યેક ચરણના આઠ અક્ષર, એમ ચાર ચરણના બત્રીસ અક્ષર હોય છે. નવકારમંત્રની ચૂલિકાના સિલોગોના ૩૨ને બદલે તેત્રીસ અક્ષર છે; પરંતુ ૩૩ અક્ષરનો શ્લોક પ્રાકૃતમાં પ્રચલિત છે. ‘હવઇ’ના ‘ઇ’ને અનક્ષર તરીકે ગણતાં શ્લોકનું માપ બરાબર સચવાય છે. વળી, તેત્રીસ અક્ષર હોવા છતાં શ્લોકના ઉચ્ચારણમાં કશો ફરક પડતો નથી.
નવકારમંત્રના પ્રથમ પદ ‘નમો અરિહંતાણંમાં સાત અક્ષરો છે. એ સાત અક્ષરનો પણ વિશિષ્ટ મહિમા બતાવાયો છે. કહેવાયું છે :
सप्तक्षेत्रीव सफला सप्तक्षेत्रीव शाश्वती ।
सप्ताक्षरीयं प्रथमा सप्त हन्तु भयानि मे ।।
[સાત ક્ષેત્રો (જિન મંદિર, જિન પ્રતિમા, જિનાગમ વગેરે)ની જેમ સફળ અને સાત ક્ષેત્ર(ભરતાદિ)ની જેમ શાશ્વત એવી આ સપ્તાક્ષરી મારા સાત ભયને દૂર કરો.]
૩૭૧
શ્રી ‘મહાનિશીય સૂત્ર'ના પાંચમા અધ્યયનમાં પણ આ સાત અક્ષરોનો મહિમા દર્શાવાયો છે. જુઓ :
नमो अरिहंताणं । सत्तक्खर परिमाणं अनंत गमपज्जवत्थसाहग, सव्व महामंतपवरविज्जाणं परमबीअभूअं ।
(નમો અરિહંતાણં એ સાત અક્ષર પ્રમાણ, અનંત ગમ પર્યવયુક્ત અર્થસાધક તથા સર્વ મહામંત્ર અને પ્રવર વિદ્યાઓનું પરમ બીજભૂત છે.)
‘ઉપદેશતરંગિણી'માં કહ્યું છે :
-
पंचादौ यत्पदानि त्रिभुवनपतिभिर्व्याहता पंचतीर्थी तीर्थान्येवाष्टषष्टिर्जिन समयरहस्यानि यस्याऽक्षराणि ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
