Alankar Mahodadhi ma Saraswati Kantha bharanna Uddharano

SR No.: 249332
Original Sutra Author: N/A
Author: Parul Mankad
Publisher: Z_Nirgrantha_1_022701.pdf and Nirgrantha_2_022702.pdf and Nirgrantha_3_022703.pdf
Publication Year: 1996
Total Pages: 14
Language: Gujarati
Classification: Article & Literature
File Size: 570 KB

Page 2

*k
પારુલ માંકડ
Nirgrantha નરેન્દ્રપ્રભસૂરિ અહીં સાધારણધર્મને ક્રિયારૂપ માને છે. વિશેષમાં તેઓ નોંધે છે કે, અહીં જે ધર્મ (= સાધારણ ધર્મ)નો સંબન્ધ છે તે દિવસ માટે શાબ્દ છે અને જનાનન્દ માટે આર્થ છે.
ભોજ આને કર્તૃવિવિક્ત ક્રિયાસમાવેશનું ઉદાહરણ માને છે. તેઓ અહીં વસંતના દિવસોને જ કર્તા માને છે, જે લોકોના આનંદ સાથે વધતી ક્રિયામાં સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે. આમ કર્તા કેવળ એક છે”. આ વૈસાદશ્યવતી સહોક્તિ છે.
સ્પષ્ટ રીતે જ નરેન્દ્રપ્રભસૂરિએ માત્ર ઉદાહરણ જ સ૰ માંથી લીધું છે, અન્યથા ભોજથી તેઓ જુદા પડે છે. તેમણે દિવસ અને લોકોનો આનંદ એમ બન્નેને કર્તૃભૂત માન્યા છે. ક્રિયારૂપ ધર્મ એક જ છે. આમ ક્રિયારૂપ સાધારણધર્મવાળી સહોક્તિ વર્ણવી છે. નરેન્દ્રપ્રભ અહીં દંડી પ્રત્યે ઢળતા જણાય છે, પરંતુ દંડીએ ક્રિયાની દૃષ્ટિએ અને નરેન્દ્રપ્રભે ધર્મની દૃષ્ટિએ ભેદ બતાવ્યો છે. આમ દંડી-ભોજમાંથી પદ્ય સ્વીકાર્યું હોવા છતાં નરેન્દ્રપ્રભનો અભિગમ તે બન્નેથી જુદો છે.
ક્રિયારૂપ ધર્મવાળી સહોક્તિનું એક બીજું ઉદાહરણ પણ નરેન્દ્રપ્રભે સ ગાથાસપ્તશતીનું છે. બન્નેમાં બીજી પંક્તિમાં પાઠભેદ હોઈ આપણે અત્રે બન્ને ઉદ્ધરીશું : उज्झसि पियाइ समयं तह वि अरे । भणसि कीस किसिअति उ अरिभरेण अयाणुअ । मुयइ बइल्लो वि अंगाई ||
।
છાયા આ પ્રમાણે છે.
उसे प्रियया समदं तथापि अरे । भणसि कथं कृशितेति । पश्यारिभरेणाज्ञ । मुञ्चति बलीवर्दोऽप्यङ्गानि ॥
છાયા
નરેન્દ્રપ્રભ આ ઉદાહરણને ક્રિયારૂપ ધર્મેશ્ચનું માને છે. અહીં કર્મરૂપે પ્રયોજાયેલાં યુષ્મદર્થ અને પ્રિયા - બન્ને ‘ઘસે'એ ક્રિયારૂપ એક સાધારણધર્મથી જોડાયેલાં છે.
ભોજમાં આ ઉદાહરણમાં દ્વિતીય પંક્તિનો પાઠ જુદો છે :
उवरिभरेण अ अण्णुअ मुअइ बइल्लो वि अङ्गाई ॥
માંથી ઉદ્ધર્યું છે. એ પઘ
उपरिभरेण च हे अज्ञ मुञ्चति वृषभोऽप्यङ्गानि ॥
उसे
ભોજ અહીં સંબોધ્યમાન એવો યુષ્મદર્થ (= ત્ત્વ) કર્મત્વને પ્રાપ્ત થયો છે એ રીતે તે ક્રિયામાં ‘વળ' રૂપે છે - એમ સમજાવે છે, તે ક્રિયાપદાર્થ સાથે સમાવિષ્ટ થયો છે. આથી આ ‘વિવિક્ત કર્મક્રિયાસમાવેશા' – જેમાં ક્રિયામાં કેવળ = એકલા કર્મનો સમાવેશ થયો છે, તેવી સહોક્તિ છે. આ પણ ભોજના મતે પૈસાદશ્યા સહોક્તિ છે. આમ નરેન્દ્રપ્રભે ભોજમાંથી ઉદ્ધરણ લીધું છે. એટલું જ, બાકી અભિગમ અલગ છે. બન્નેએ ગાથાસપ્તશતીમાંથી આ પદ્ય સ્વતંત્ર રીતે લીધું હોય તેમ પણ બની શકે.
(અનં. મો. પૃ. ૨૩૨)
धीरेण समं जामा हिअएण समं अणिद्विआ उवएसा । उत्सा (च्छा ) हेण सह भुआ बाहेण समं गलंति से उल्लावा ||
એ પછી ધીરે સમં વગેરે ઉદાહરણ નરેન્દ્રપ્રભુ સ માંથી ગ્રહણ કર્યું છે, અને રુષ્યકાદિના પ્રભાવ નીચે માલારૂપી દીપકોપસ્કૃતા સહોક્તિ તરીકે ઘટાવ્યું છે. ઉદાહરણ આ મુજબ છે :
-