SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 351
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ कृदन्त: रेफात्परौं छकारवकारौं लोप्यौ भवतः स्वौ धुट्यगुणे पञ्चमे च । मूर्च्छ मूः । धूर्व धृ । वहे पञ्चम्यां भ्रंशेः ॥६६४ ॥ वहेः पञ्चम्यन्त उपपदे भ्रंशे: क्विप् भवति । भ्रंश भ्रंश अधःपतने। वहात् भ्रश्यत इति वहभ्रद् । स्पृशोऽनुदके ॥६६५ ॥ अनुदके नाम्नि उपपदे स्पृशः क्विप् भवति । स्पृश संस्पृशे । घृतस्पृक् मन्त्रस्पृक् । अदोऽनन्ने ॥६६६ ।। अनन्त्र उपपद अदः क्विप् भवति । सस्यमत्तीति सस्यात् । तृणात् । क्रव्ये च ॥ ६६७ ।। क्रव्ये चोपपदे अदः क्विप् भवति पक्वेऽर्थं । क्रव्यात् । पुनर्वचनादण् अपक्केऽपि क्रव्यादः राक्षस । बना। ऋत्विग्दधृक्स्त्रग्दिगुष्णिहश्च ॥ ६६८ || एते क्विन्ता निपात्यन्ते । ऋतौ यजतीति स्वपि वपि इत्यादिना संप्रसारणं वमुवर्ण इति वत्वं । ऋत्विक् । धृष्णोतीति दधृक् । स्रक् । दिक् । उष्णिक् । सत्सूद्विषद्रुहयुजविदभिदजिनीराजामुपसर्गेऽष्यनुपसर्गेऽपि ॥६६९ ।। ३३९ मूर्च्छ धूर्व धातु हैं इनके छकार बकार का लोप होकर मूः धूः बना । वह पंचम्यंत उपपद में होने पर भ्रंश से क्विप् होता है ॥६६४ ॥ भ्रश भ्रंश = अधःपतन होना । बहात् भ्रश्यते वहभ्रट् बना । अनुदक नाम उपपद में होने पर स्पृश् से क्विप् होता है ॥ ६६५ ॥ स्पृश्— संस्पर्श करना, घृतं स्पृशति घृतस्पृक् मंत्रस्पृक् । अन्त उपपद में न होने पर अद् से क्विप् होता है ||६६६ ॥ सस्यं अत्तीति सस्य अद्--- सस्याद् सि विभक्ति में 'सस्यात्' बना ऐसे ही तृणम् अत्ति = तृणात् और क्रव्य उपपद में होने पर पक्व अर्थ में अद् से क्विप् होता है ॥६६७ ॥ क्रव्यम् अत्ति = क्रव्यात् । पुनर्वचन से अण् भी होता है और अपक्व अर्थ में भी होता है। क्रव्याद:- राक्षसः । ऋत्विग् दधृक् स्रक् दिग् और उष्णिक् ये क्विबन्त शब्द निपात से सिद्ध हुए हैं ॥६६८ ॥ ऋतौ यजति र्ह 'स्वपि वादि' इत्यादि सूत्र से संप्रसारण होकर ऋतु इज् रहा 'चमुवर्ण:' सूत्र से संधि होकर ऋत्रिज् लिंग संज्ञा होकर सि विभक्ति में 'चवर्ग द्गादीनां च" सूत्र से ग होकर प्रथम अक्षर होकर ऋत्विक बना है । धृष्णोति इति 'दधृक्' सृजतीति — स्रक् दिशति इति दिक्, उष्णिक् है । सत्, स्, द्विष्, द्रुह युज् विद् भिद् जि, नी, और राज् को उपसर्ग और अनुपसर्ग में भी एवं नाम उपपद अनाम उपपद में भी क्विप् प्रत्यय होता है ॥६६९ ॥
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy