Page Text
________________
३०२
कातन्त्ररूपमाला
तोदयति । अतूतुदत् । मारयति । अमीमरत् । मोचयति । अमूमुचत् । रोधयति । अरूरुधत् । भोजयति अबूभुजत् । योजयति । अयूयुजत् । तानति । अतीतमत् । मानयति । अमीमनत् । कारयति अचीकरत् ।
स्मिजिक्रीडामिनि ॥४५४॥ एषामाकारो भवति इनि परै । विस्मापयति । यामापत् । विज्ञापयति । त्र्यद्धिपट ' विक्रायति । व्यचिक्रपत् । अध्यापयति । अध्यापिपत् । वीरयति अवीवरत् । ग्राहयति अजिग्रहत् । चोरयति अचूचुरत् । तन्त्रयति अततन्त्रत्।
मानुबन्धानां ह्रस्वः॥४५५ ।। ___ मानुबन्धानां धातूनां ह्रस्वो भवति इनि परे ॥ अस्योपधाया दीघों न भवति ॥ घटादयो मानुबन्धाः । घट चेष्टायां ।। घटयति ।। अजिधटत् । व्यथ भयचलनयो: ।। व्यथयति । अविव्यथत् ।
जनिष्कनसरोऽमन्ताश्च ॥४५६ ।।। एषां ह्रस्वो भवति सनि परे । जनिङ् प्रादुर्भावे । जनयति ! अजीजनत् । जृष् वयोहानौ ॥ जरयति अजीजरत् । क्नस हरण दीप्तौ । नसयति । अचिक्मसत् । रञ्च रागे।
रओरिनि मृगरमणे ॥४५७॥ मृगरमणार्थे इनि परे रखैरनुषगलोपो भवति । रजयति । अरीरजत् । पक्षे रञ्जयति ॥ अररञ्जत् । रमु क्रीडायां । रमयति । अरीरमत् । श्रम तमसि खेदे च । श्रमयति । अशिश्रमत् ।
ज्वलह्वलालनमोनुपसर्गा वा ।।४५८॥
अभिषावयति । आशयति । आशिशत् । वृद्धि होकर-चाययति । अचीचयत् । तोदयति । अतूतुदत् । मारयति । अमीमरत् । मोचयति अमूमुचत् । रोधयति । कारयति । अचीकरत् । इत्यादि ।
इन के आने पर स्मि, जि, क्री और इङ् को आकार हो जाता है ॥४५४॥ विस्मापयति । व्यसिस्मपत् । विजापयति । व्यजिजपत् । विक्रापयति । व्यचिक्रपत् । अध्यापयति । अध्यापिपत् । वारयति । अवीवरत् । ग्राहयति । अजिनहत् । चोरयति । अचूचुरत् ।।
इन् के आने पर मानुबंध धातु को ह्रस्व हो जाता है ।।४५५ ॥ अ की उपधा को दीर्घ नहीं होता है। घटादि धातु मानुबंध कहलाते हैं। घट-चेष्टा करना । घटयति । अजीघटत् । व्यथ-भय, चलन । व्यथयति । अविव्यथत् ।।
जन् कृष् क्नस् और रञ्ज के धातु को इन् के आने पर ह्रस्व होता है ॥४५६ ॥
जनिड्-प्रादुर्भावे । जनयति । अजीजनत् । वृष्-जीर्ण होना या वृद्ध होना। जरयति । अजीजरत् । क्नस-हरण और दीप्त अर्थ में है। वनसयति । अचिक्सनत् । रञ्ज-रंग।
मृगों को रमण कराने अर्थ में इन् प्रत्यय के आने. पर रञ्ज के अनुषंग का लोप हो जाता है ॥४५७ ॥
रजयति । अरीरजत् । पक्षे-रजयति। अररञ्जत् । रमु-क्रीडा करना। रमयति । अरीरमत् । श्रमु-श्रमयति । अशिश्रमत् ।
ज्वल, हल, ह्मल और नम धातु उपसर्ग सहित नियम से मानुबन्ध होते हैं। और उपसर्ग रहित विकल्प से मानुबन्ध होते हैं ॥४५८ ॥
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |