SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 308
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २९६ कातन्त्ररूपमाला तस्य लुग्वा ।। ४३१ ।। तस्य चक्रीयितस्य लुग्वा भवति । यस्य स्थाने यो विधीयते स स्थानीतर आदेश: । स्थानीव भवत्यादेश: । प्रकृतिग्रहणे चेक्रीवितलुगन्तस्यापि ग्रहणं । धातुप्रकृतीनां ग्रहणे चेक्रीयितलुगन्तस्यापि धातोर्ग्रहणं भवतीति द्विर्वचनादि कार्य भवति ॥ चर्करीतं परस्मैपदमदादौ दृश्यते । चर्करीताद्वा ॥ ४३२ ॥ चर्कताद्धातोर्वा इड् भवतं व्यञ्जनादौ गुणिनि सार्वधातुके परं । विलोपे च चेक्रीयितः ॥ ४३३ ॥ यिलोपे आयिलोपे च परस्मैपदं भवति । अत्यर्थं भवति बोभवीति बोभोति बोभूतः । स्वरादाविवर्णोवर्णान्तस्य धातोरियुव । बोभूवति । बोभूयात् बोभूयातां बोभूयुः ॥ बोभवीतु बोभोतु बोभूतात् बोभूतां बोभवतु । बोभूहि बोभूतात् बोभूतं बोभूत। अबोभवीत् अबोभोत् अबोभूतां अबोभुवुः । पापचीति । पापक्ति पापक्त: पापचति । पापच्यात् । पापक्तु पापक्तात् पापक्तां पापचतुः । हुधुड्भ्यां हेर्द्धिः || पापग्धि पापक्तात् पापक्तं पापक्त | अपापचीत् अपापक् अपापक्तां अपापचुः || दुर्गादि समृद्धौ । नानंदीति नानंति नानंतः नानंदति । ध्वंसुमतौ च । दनीध्वसीति दनीध्वस्तः दनीध्वसति । एवं सर्वमवगन्तव्यं । शेशयीति ॥ न तिबनुबन्धगणसंख्यैकस्वरोक्तेषु ॥ ४३४ ॥ तिबनुबन्धगणसंख्यैकस्वर एभिरुक्तेषु निदानेषु प्रकृतिग्रहणे चक्रीतिलुगन्तस्य ग्रहणं न भवति ॥ तिपा उक्ते— सोषवीति सोषोति । सोषूयात् । सोषवीतु सोषोतु सोषूतात् सोषूतां सोषुवतु । सोषूहि सोधूतातू उस चेक्रीयित प्रत्यय का विकल्प से लुक् होता है ॥४३१ ॥ जिसके स्थान में जो किया जाता है वह स्थानीतर आदेश है। स्थानी के समान ही आदेश होता है। प्रकृति के ग्रहण करने में चेक्रीयित लुगन्त का भी ग्रहण होता है। धातु और प्रकृति के ग्रहण करने में वेक्रीयित लुगन्त धातु का भी ग्रहण होता हैं। इस प्रकार से कार्य होता है। अदादि में चर्करीत परस्मैपदी हो जाता है । व्यञ्जनादि गुणी सार्वधातुक के आने पर चर्करीत धातु से ईटू विकल्प से होता है ॥ ४३२ ॥ यि आयि प्रत्यय के लोप होने पर परस्मैपद होता है ॥ ४३३ ॥ I अत्यर्थं भवति इट् गुण होकर दीर्घ होकर बोभवीति इट् के अभाव में— बोभोति । बोभूतः । चोधू अन्ति "स्वरादाविवर्णोवर्णान्तस्य धातोरियुव" सूत्र ८३ से बोभुवति नकार का लोप हुआ I बोभूयात् । बोभवीतु बोभोतु । अबोभवीत्, अबोधोत् । पच - पापचोति, पापक्ति । पापच्यात् । पापचीतु पापक्तु । "हुधुभ्यां हेधिः " सूत्र से पापग्धि । अपापचीत्, अपापक् । व्यञ्जनाद्दिस्यो से दि सि का लोप और च् को क् होकर अपापक बना । द्रुनदि — समृद्ध होना । नानंदीदि । नानंति ध्वंसु - गति अर्थ में है । ४१६ सूत्र से नी का आगम हुआ । दनी ध्वसीति । शेशयीति, शेशेति । इसी प्रकार से सभी समझ लेना चाहिये । तिपू, अनुबंध, गुण, संख्या और एक स्वर के कहने पर चेक्रीयित लुगन्त का ग्रहण नहीं होता है || ४३४ ॥ १. लुकि सति चेक्रीयितस्य चर्करौतसंज्ञा बोद्धव्या ।
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy