SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 274
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २६२ कातन्त्ररूपमाला श्रितुनुकमिकारितान्तेभ्यश्चण् कर्तरि ।।२९१ ॥ एभ्यश्चण् भवति कर्तर्यद्यतन्यां परत: । चण् परोक्षाचेक्रीयितसनन्तेषु ।।२९२ ।। चणादिषु धातोर्विचनं भवति । अभ्यासस्यादिव्यञ्जनमवशेष्यमिति अनादेर्लोय: । भज श्रिञ् सेवायां । अशिश्रियत् । अदुद्रुवत् अदद्वतां । असुनुवत् । कमु कान्तौ । कवर्गस्य चवर्गः ॥२९३ ।। अभ्यासकवर्गस्य चवर्गो भवति आन्तरतम्यात् । अचकमत् । इति अभ्यासो धातुवत् । पक्षे अचीकमत्। इन्यसमानलोपोपधाया ह्रस्वश्चणि ॥२९४॥ समानलोपवर्जितस्य लघ्वन्तस्योपधाया हरवो भवति लघुनि धात्वक्षरे इनि चपरे । दी| लघोरस्वरादीनाम्॥२९५ ।। समानलोपवर्जितस्य लम्वन्तस्य दीर्घो भवति लघुनि धात्वक्षरे इनि चण्परे । कारितस्य लोप: । अचूचुरत् अचूचुरतां अवूचुरन् । असमानलोपोपधाया इति किम् ? क्षिप क्षान्तौ। अचिक्षिपत् । क्षल शौचे । अचिक्षलत्। -- : ..: -:. अद्यतनी में चुरादि गण प्रारम्भ होता है । अद्यतनी से कर्ता में श्रि, द्रु नु, कम् और कारित प्रत्ययान्त धातुओं से ‘चण्' प्रत्यय होता है ॥२९१ ॥ अट् श्रि दि। चण् प्रत्यय, परोक्षा, ये क्रीयित और सन्नत के आने पर धातु को द्वित्व होता है ॥२९२ ।। अ श्रि श्रि त् 'अभ्यासस्यादिव्यञ्जनमवशेष्य' सूत्र से अभ्यास को आदि व्यंजन शेष रहकर अन्त व्यञ्जन का लोप भज् श्रि--सेवा अर्थ में । इवर्ण को इय होकर चण् का अकार शेष रहकर अशिश्रियत् बना । द्रु–अदुद्रुवत् । अदुद्रुवर्ता अदुद्रुवन् । असुस्रुवत् । कमु–कांत होना। अट् क कम् अत् क्रम से अभ्यास के कवर्ग को चवर्ग हो जाता है ॥२९३ ॥ अचकमत्। समान लोप वर्जित लघ्वन्त उपधा को लघु धात्वक्षर इन् चण् के आने पर हस्व हो जाता है ॥२९४॥ लघु धात्वक्षर इन् चण् के आने पर समान लोप वर्जित लघ्वन्त को दीर्घ हो जाता है ॥२९५ ॥ कारित प्रत्यय का लोप हो जाता है। चुर् चुर् इन् चण् दि = अचूचुरत् । समान लोप वर्जित लध्वन्त उपधा को ऐसा क्यों कहा ? क्षिप-क्षांति अर्थ में है। अचि क्षिपत् । क्षल्-अचि क्षलत् । ---:
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy