________________
तिङन्तः
२४५
व्यञ्जनान्तात् यादेविकरणसंज्ञक आनो भवति हौ परे । गृहाण गृहणीतात् गृहणीतं गृहणीत । गृणानि गृह्णाव गृणाम । गृणीतां । अक्रीणात् अक्रोणीतां अक्रीणन् । अक्रीणा: अक्रीणीतं अक्रीणीत । अक्रीणां अक्रीणीव अक्रीणीम। अवृणीत अवृणातां अवृणत । अवृणीथा: अवृणाथां अवृणीध्वं । अवृणि अवृणीवहि अवृणीमहि । अगृह्णात् अगृणीत । भावकर्मणो:-विक्रीयते । वियते । गृह्यते । पूज् पवने।
प्वादीनां ह्रस्वः ॥२९८॥ प्वादीनां हस्वो भवति स्वविकरणे परे । पुनाति पुनीत: पुनन्ति । पुनीयात् पुनीयातां पुनीयुः । पुनातु पुनीतात् पुनीतां पुनन्तु ! पतीहि पुनीसात पुनीतं पुनीत । पुनानि पुनाव पनाम । अपुनात् अपुनीतां अनुनन् । अपुना: अपुनीतं अपुनीत । अपुना अपुनीव अपुनीम। एवं लूञ् छेदने । लुनाति । लुनीत लुनन्ति । अलुनात् । ज्ञा अवबोधने ।
ज्ञश्च॥२१९॥ ___ ज्ञश्च स्वविकरणे जा भवति। जानाति जानीत: जानन्ति । जानीयात् । जानातु जानीतात् जानीतां जानन्तु । अजानात् अजानीतां अजानम् इति क्यादिः ।।
अथ चुरादिगणः चुर स्तेये।
चुरादेश्च ॥२२०॥ चुरादेः कारितसंज्ञक इन् भवति स्वार्थे । उपधाया गुणः ।
ते धातवः ।।२२१॥
गृहाण । गृणीतां । अक्रीणात् दि सि विभक्ति गुणी हैं। अत: विकरण को ईकार नहीं हुआ । अवृणीत 1 अगृह्णात् । अगृहणीत । भाव और कर्म में-क्रीयते, विक्रीयते । 'यणाशिषोर्ये' सूत्र १९८ से इकार का आगम होकर वियते बना । गृह्यते । पूञ्-पवित्र करना।
अपने विकरण के आने पर पू आदि को ह्रस्व हो जाता है ॥२१८ ।। पुनाति पुनीत: पुनन्ति । पुनीयात् । पुनातु । पुनीहि । अपुनात् । लू-छेदना 'लुनाति' लुनीत: लुनन्ति । अलुनात् । ज्ञा-समझना।
स्वविकरण के आने पर 'ज्ञा' को 'जा' हो जाता है ॥२१९ ॥ जानाति । जानीयात् । जानातु । जानीहि । अजानात् ।
___ इस प्रकार से क्यादि गण समाप्त हुआ।
अब चुरादिगण प्रारम्भ होता है। चुर् धातु-चुराना।
चुरादिगण में स्वार्थ में कारित संज्ञक 'इन्' होता है ॥२२० । और उपधा को गुण हो जाता है ‘चोरि' बना। पुन:
वे सन् आदि प्रत्ययान्त धातु संज्ञक हो जाते हैं ।।२२१ ॥
