SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 243
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तिङन्त: नाम्यन्तानां यणायियन्नाशीशिब्ववेक्रीयितेषु दीर्घः ।। १६२ ।। नाम्यन्तानां धातूनां दीर्घो भवति यणादीनां ये च्वौ च परे । हूयते । अदाब् दाधौ दा ॥ १६३ ॥ डुदाञ् दाने । दाण् दाने । दो अवखण्डने । देङ् रक्षणे । एते चत्वारो दारूपाः । डुधाञ् धारणपोषणयोः । धेट् पा पाने इत्येतौ धारूपों। दाप् लवने, दैप् शोधने इत्येतौ वर्जयित्वा दाधा इत्येतौ दासंज्ञौ भवतः । २३१ दामागायति पिबति स्थास्यति जहातीनामीकारो व्यञ्जनादौ ॥ १६४ ॥ दासंज्ञकमारूपकगायतिपिबत्तिस्थास्यतिजहातीनामन्तस्य ईकारो भवति व्यंजनादावगुणे सार्वधातुके परे । दीयते । धीयते । माङ् माने शब्दे च । मीयते मीयेते मीयन्ते। के गे रे शब्दे । गीयते । पीयते । ष्ठा गतिनिवृत्तौ । निमित्ताभावे नैमित्तिकस्याप्यभावः । स्थीयते । यो अन्तकर्मणि । अवसीयते । ओहाक् त्यागे । हीयते । जुहुयात् जुहुयातां जुहुयुः । धेट् पा पाने । दध्यात् दध्यातां दध्युः । दधीत दधीयातां दधीरन् । जुहोतु जुहतात् जुहुतां जुह्वतु जुहुधि जुहुतात जुहुतं जुहुत। जुहवानि जुहवाव जुहवाम । मिमीत मिमीयाताम् मिमीरन् । मिमीता मिमातां मिमता । मिमीष्व मिमाथां मिमीध्वं । मिमें ममाव मिमाम । बिभर्तु विभृतां विभ्रतु । विभृतां विभ्रातां विभ्रतां । दधातु धत्तात् धत्तां दधतु । अभ्यस्तानामकारस्य इति लोपे प्राप्ते । "लोपस्वरादेशयोः स्वरादेशो विधिर्बलवान्" इति स्वरादेशो भवति । दास्योरभ्यासलोपश्च ॥ १६५ ॥ नाम्यन्त धातु को यण आदि प्रत्यय, चित्र प्रत्यय के आने पर दीर्घ हो जाता है ॥ १६२ ॥ हु यते = हूयते । दाप् प् को छोड़कर दा धा, धातु 'दा' संज्ञक होते हैं ॥१६३ ॥ डुदाञ् – दान देना, दाण्- दान देना, दो- खंड करना, देङ्―रक्षा करना, ये चार धातु दा रूप हैं। डुधाञ् -- धारण पोषण करना, घेट् पा— पीना ये दो धातु धारूप हैं। दाप्---काटना, दैप् शोधन करना। इन दो धातुओं को छोड़कर उपर्युक्त दा, धा रूप धातु 'दा' संज्ञक होते हैं । व्यंजनादि अगुण सार्वधातुक विभक्ति के आने पर दा, मा, गा, पा, स्था, हा धातु के अन्त को ईकार हो जाता है ॥ १६४ ॥ अतः दीयते धीयते मीयते बन गये। कै में हैं, धातु शब्द करने अर्थ में हैं। गोयते, था - पीयते । ठा - ठहरना | 'धात्वादेः षः सः' सूत्र से सकार होने से निमित्त के अभाव में नैमित्तिक का भी अभाव हो गया अतः ठकार को थकार होकर स्था रहा स्थीयते । षो अंत करना — अवसीयते । ओहाक् त्याग करना, हीयते । इत्यादि । सप्तमी में-- जुहुयात् । दध्यात् । दधीत १५८ से आकार का लोप हुआ हैं। जुहोतु जुहुधि । उत्तम पुरुष में गुण होकर जुहवानि जुहवाव जुहवाम मितीत, मिभीयातां मिमीरन । मिमीतां । बिभर्तु । विभृतां । दधातु । 'धा धा हि' 'अभ्यस्तानामाकारस्य' सूत्र से अभ्यस्त के आकार का लोप प्राप्त था किंतु लोप और स्वर के आदेश में स्वर के आदेश की विधि बलवान् होती है इस न्याय के अनुसार 'हि' विभक्ति के आने पर दा संज्ञक और अस् धातु के अन्त को 'ए' होकर अभ्यास का लोप हो जाता है ॥ १६५ ॥
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy