SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 184
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १७२ कातन्त्ररूपमाला एयेऽकवादिस्त लप्यते ॥४४.. !! एये प्रत्यये परे उवर्णो लुप्यते नतु कद्रूशब्दस्य। भाद्रबाहेय: । कामण्डलेयः । अकवा इति किम् । काद्रवेयः। सर्वनाम्नः संज्ञाविषये स्त्रियां विहितत्त्वात् ।।४८९॥ सर्वनाम्नः परः संज्ञाविषये एयण् भवति अपत्येऽभिधेये । सर्वा काचित् स्वी। सर्वाया अपत्यं सार्वेयः । इत्यादि। इणतः ।।४९० ॥ अकारान्तात्राम्म इण् प्रत्ययो भवति अपत्येऽभिधेये। दक्षस्यापत्यं दाक्षिः। एवं दाशरथिः । आर्जुनिः । दैवदत्तिः । अस्यापत्यं इ: इत्यादि। कद्रू को छोड़कर उकारांत शब्द से एयण प्रत्यय के आने पर उ वर्ण का लोप हो जाता है ।।४८८॥ ___अतः भाद्रबाह एय लिंग संज्ञा होकर विभक्ति आकर भाद्रबाहेयः बना ऐसे कमंडलोरपत्यं-कामण्डलेयः । कद्रू को छोड़कर ऐसा क्यों कहा ? कद्रू के ऊको “उवर्णस्त्वोत्वमाषाद्यः” सूत्र से ओ होकर एयण् प्रत्यय से काद्रवेय: बना। सर्वा नाम की कोई स्त्री है अत: सर्वाया: अपत्य है । सर्वनाम से परे संज्ञा अर्थ में अपत्य वाचक एयण प्रत्यय होता है ॥४८९ ।। सर्वा + ङस् एयण विभक्ति का लोप होकर 'वृद्धिरादौ सणे' सूत्र से वृद्धि होकर “इववर्णयोलोपः" से 'आ' का लोप होकर साय बना लिंग संज्ञा होकर विभक्ति के आने से सार्वेय: बना । इत्यादि। दक्षस्यापत्यं है अकारांत शब्द से अपत्य अर्थ में इण प्रत्यय होता है ॥४९० ।।। अत: दक्ष+ ङस् विभक्ति का लोप होकर, वृद्धि होकर अवर्ण का लोप होकर लिंग संज्ञा हुई और विभक्ति आकर दाक्षि: बना। इसी प्रकार से दशरथस्यापत्यं—दाशरथि: अर्जुनस्थापत्यं आधुनि: देवदत्तस्यापत्यं दैवदत्तिः। _ 'अ' के एकाक्षरी कोश में अनेक अर्थ होते हैं 'अ' के अरहंत, विष्णु आदि 'अ' का रूप पुरुषवत् चलते हैं। जैसे-अ औ आः आत आभ्याम् एभ्यः अम् औ आन् अयोः आनाम एन आभ्याम् ऐ ए। आय आभ्याम् एभ्यः अतः अस्य अपत्यं है। ‘इणत: ४९० से इण् प्रत्यय हुआ। 'वृद्धिरादौ सणे' से अ को वृद्धि होकर 'आ' हुआ । 'इवर्णावर्णयो' सूत्र से आ का लोप होकर 'इ' रहा लिंगसंज्ञा होकर सि विभक्ति आई 'इ' को अग्निसंज्ञा होकर मनिवत रूप चलेंगे। 'इ' बना। इत्यादि। उपबाहोरपत्यं, भद्रबाहोरपत्यं हैं। अस्य अयोः
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy