SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 158
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १४६ कातन्त्ररूपमाला समीप: समूह: विकार: अवयव: स्व इति स्वाम्यादय: । देवदत्तस्य स्वामी । देवदत्तस्य वस्त्रं । पर्वतस्य समीपं । हंसानां समूह: । क्षीरस्य विकारः । देवदत्तस्य बाहू । यज्ञदत्तस्य शिर: । चैत्रस्य स्वं । स्वामीश्वराधिपतिदायादसाक्षिप्रतिभूप्रसूतैः षष्ठी च ॥४०६ ।। स्वाम्यादिभियोग लिङ्गात्वष्ठी सप्तमी च भवति । गवां स्वामी । गोषु स्वामी । गवामीश्वरः । गोष्वीश्वरः । गवामधिपतिः । गोष्वधिपतिः । गवां दायादः । गोषु दायाद: । गवां साक्षी । गोषु साक्षी । गवां प्रतिभूः । गोषु प्रतिभूः । गवां प्रसूतः । गोषु प्रसूतः । निर्धारणे च ॥४०७ ।। निर्धारणे चार्थे लिङ्गात्वष्ठी सप्तमी च भवति । जातिगुणक्रियाभिः समुदायस्य एकदेशपृथक्करणं निर्धारणं । पुरुषाणां क्षत्रियः शूरतम: । पुरुषेषु क्षत्रियः शूरतमः । गवां कृष्णा गौ: सम्पन्नक्षीरा । गोषु कृष्णा गौ: सम्पन्नक्षीरा । गच्छतां धावन्त: शीघ्राः । गच्छत्सु धावन्त: शीघ्राः । इत्यादि । _षष्ठी हेतुप्रयोगे ॥४०८॥ हेतोः प्रयोगे लिङ्गाषष्ठी भवति । अध्यसनम्य हेतोर्वसति । अत्रस्य डेनोसति । अवयव अर्थ में देवदत्तस्य बाहु.--देवदत्त की दोनों भुजाएँ । अवयव अर्थ में यज्ञदत्तस्य शिर:-यज्ञदत्त का मस्तक । स्व अर्थ में-विष्णुमित्रस्य स्वं-विष्णुमित्र का धन। स्वामी, ईश्वर, अधिपति, दायाद, साक्षी, प्रतिभू और प्रसूत अर्थ के योग में षष्ठी और सप्तमी दोनों होती हैं ॥४०६ ॥ गवां स्वामी, गोषु स्वामी-गायों का स्वामी । गवामीश्वरः, गोष्वीश्वर:-गायों का ईश्वर । गवां अधिपति, गोष्यधिपति:-गायों का अधिपति । गवां दायाद., गोषु दायाद:--गायों का भागीदार। गवां साक्षी, गोषु साक्षी–गायों का साक्षीदार । गवां प्रतिभूः, गोषु प्रतिभूः-गायों की जमानत वाला। गवां प्रसूत:, गोषु प्रसूत:-गायों का जन्मा बछड़ा । निर्धारण अर्थ में षष्ठी और सप्तमी होती है ॥४०७ ॥ निर्धारण किसे कहते हैं ? जाति, गुण, क्रियाओं से समुदाय का एक देश पृथक् करना निर्धारण कहलाता है। जैसे पुरुषाणां क्षत्रियः शूरतम:-पुरुषों में क्षत्रिय शूरवीर होता है। वैसे ही पुरुषेषु क्षत्रिय: शूरतमः । गवां कृष्णा गौ: संपन्नक्षीर-गायों में काली गाय अधिक दूध वाली होती हैं। गोषु कृष्णा गौ: संपन्नक्षीरा—गायों में काली गाय अधिक दूध वाली होती है । गच्छता धावन्त: शीघ्राः, गच्छत्सु धावन्त: शीघा:-चलने वालों में दौड़ने वाले शीघगामी हैं। इत्यादि। हेतु के प्रयोग में षष्ठी होती है ॥४०८ ॥ अध्ययनस्य हेतोर्वसति—अध्ययन के हेतु रहता है। अन्नस्य हेतोर्वसति-अन्न के हेतु रहता है।
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy