Page Text
________________
८८
कातन्त्ररूपमाला
।
संयोगादेर्युटः ॥२७४॥ संयोगादेधुटो लोपो भवति विरामे व्यञ्जनादौ च। व्यञ्जनाच्च सिलोपश्चवर्गद्गादीनां च गकारककारौ । साधुमक् साधुमम्।
धुटां तृतीयः ।।२७५ ।। धुटां तृतीयो भवति घोषवति सामान्ये । इति सस्य ततीयत्वे प्राप्ते लवर्णतवर्गलसा दन्त्या इति न्यायात् सकारस्य दकारः । तवर्गश्चटवर्गयोगे चटवौं इति दकारस्य जकारः। साधुमज्जो इत्यादि । देवेज्शब्दस्य तु भेदः । सौ-शषछान्ते इत्यादिना डत्वं । देवेट, देवेड् । देवेजो। देवेजः । सम्बोधनेऽपि तद्वत् । देवेजम् । देवेजौ । देवेजः । देवेजा। देवेड्भ्यां । देवेभिः ।
अश्वयुक् अश्वयुग अश्वयुजौ
अश्वयुजः हे अश्वयुक्, अश्वयुग । हे अश्वयुजौ ।
हे अश्वयुजः । अश्वयुजम् अश्वयुजौ
अश्वयुजः अश्वयुजा अश्वयुग्भ्याम
अश्वयुग्भिः अश्वयुजे अश्वयुग्भ्याम्
अश्वयुाभ्यः अश्वयुजः अश्वयुग्भ्याम्
अश्वयुग्भ्यः अश्वगुजः अश्वयुजोः
अश्वयुजाम • अश्वयुजि अश्वयुजोः
अश्वयुक्षु इसी प्रकार से ऋत्विज् और गुणभाज् शब्द भी चलते हैं। साधुमस्ञ् शब्द में कुछ भेद है। साधुमस्+सि 'व्यंजनाच' सूत्र से सि का लोप हुआ।
विराम और व्यंजन वाली विभक्ति के आने पर संयोग की आदि के धुद का लोप हो जाता है ।।२७४॥
इससे स् का लोप हुआ। अत: साधुमज रहा 'चवर्गदृगादीनां च' इस सूत्र से ज् को ग् होकर पुनः ‘वा विरामे' से क् होकर साधुमक्, साधुमग बना।
साधुमस्+औ
सामान्य घोषवान् के आने पर धुद को तृतीय अक्षर हो जाता है ॥२७५ ॥
इस सत्र से स को ततीय अक्षर प्राप्त होने पर "लवर्ण तवर्गल और स ये दंतस्थानीय हैं" इस न्याय से सकार को दकार हुआ पुन: “तवर्ग को चवर्ग और दवर्ग के योग में चवर्ग, टवर्ग हो जाता है इस नियम से तवर्ग के दकार को चवर्ग का जकार हो गया तो 'साधुमज्जौ' बना । साधुमक, साघुमग साथुमज्जो साधुमज्जः । साधुमज्जे साधुमाभ्याम् साघुमायः हे साधुमक्, साधुमण । हे साधुमज्जौ । हे साधुमच; ! | साधुमजः साधुमाप्याम् साधुमग्भ्यः साधुमज्जम् साधुमज्जो साधुमज्ज: | साधुमज्जः साधुमञ्चोः साधुमजाम साधुमज्जा
साधुमाभ्याम् साधुमभिः साधुमज्जि साधुमज्जोः साधुमक्षु देवेज् शब्द में भेद है।
देवे+सि 'व्यंजनाच्च' से सि का लोप एवं “हशषछान्तेजादी डः" इस सूत्र से ज् को ड् होकर देवेड् प्रथम अक्षर होकर देवेट बना।
देवेट्+सु
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |