Adi Puran Part 1

SR No.: 090010
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2004
Total Pages: 782
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Mythology, & Story
File Size: 27 MB

Page 551

४६१
विंशं पर्व
४
अतिक्रमणे धर्मे जिनाः सामायिकाहये । चरम्स्येकयमे प्रायश्चतुर्ज्ञान विलोचनाः ॥ १७१ ॥ छेदोपस्थापनाभेदप्रपञ्चोऽन्योन्य योगिनाम् । दर्शितस्तै यथाकालं बलायुर्ज्ञान वीक्षया ॥ १७२ ॥ ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्यं विशेषितम् । चारित्रं संयम त्राणं पम्बधोक्तं जिनाधिपैः ॥१७३॥ ततः संयमसिद्धयर्थं स तपो द्वादशात्मकम् । ज्ञानधे यंत्र लोपेतश्चचार परमः पुमान् ॥१७४॥ ततोऽनशनमस्युग्रं तेपे दीसतया मुनिः । अवमोदर्यमध्येकसि क्थादीत्याचरन्तपः ॥१७५॥ कदाचिद् वृत्तिसंख्यानं तपोऽतप्त स दुर्द्धरम् । वीथीवर्यादयो मस्य विशेषा बहुभेदकाः ॥ १७६ ॥ रसस्यागं तपो घोरं तेपे नित्यमतन्द्रितः । क्षीरसर्पिर्गुडादीनि परित्यज्याग्रिमः पुमान् ॥१७७ ॥ त्रिषु कालेषु योगी सनसौ कायमश्चिक्लिशत्" । कायस्य निग्रहं प्राहुः तपः परमदुश्चरम् ॥१७८॥ निगृहीतशरीरेण निगृहीतान्यसंश्रयम् । चक्षुरादीनि रुद्वेष तेषु रुद्धं मनो भवेत् ॥ १७९॥ मनोरोधः परं ध्यानं तत्कर्म क्षयसाधनम् । ततोऽनन्त सुखावाप्तिः ततः कार्य प्रकर्शयेत् ॥१८०॥ - है | तीर्थंकर भगवान् जिनकल्पी होते हैं और यही वास्तवमें उपादेय हैं । साधारण मुनियोंको यद्यपि प्रारम्भ अवस्थामें स्थविरकल्पी होना पड़ता है परन्तु उन्हें भी अन्तमें जिनकल्पी होनेके लिए उद्योग करते रहना चाहिए || १७०॥ मति, श्रुत, अबधि और मन:पर्यय इस प्रकार चार ज्ञानरूपी नेत्रोंको धारण करनेवाले तीर्थकर परमदेव प्रायः प्रतिक्रमणरहित एक सामायिक नामके चारित्र में ही रत रहते हैं। भावार्थ तीर्थकर भगवान् के किसी प्रकारका दोष नहीं लगता इसलिए उन्हें प्रतिक्रमण छेदोपस्थापना चारित्र धारण करने की आवश्यकता नहीं पड़ती, वे केवल सामायिक चारित्र ही धारण करते हैं ।। १७१ || परन्तु उन्हीं तीर्थंकर देवने बल, आयु और ज्ञानकी हीनाधिकता देखकर अन्य साधारण मुनियोंके लिए यथाकाल छेदोपस्थापना चारित्रके अनेक भेद दिखलाये हैं-उनका निरूपण किया है || १७२ ॥ ज्ञान, दर्शन, चारित्र, तप और वीर्यकी विशेषता से संयमकी रक्षा करनेवाला चारित्र भी जिनेन्द्रदेवने पाँच प्रकारका कहा है। भावार्थ चारित्रके पाँच भेद हैं-१ ज्ञानाचार, २ दर्शनाचार, ३ चारित्राचार, ४ तपआचार और ५ वीर्याचार || १७३ ।। तदनन्तर ज्ञान, धैर्य और बलसे सहित परम पुरुष- भगवान् वृषभदेवने संयमकी सिद्धिके लिए बारह प्रकारका तपश्चरण किया था ॥ १७४॥ अतिशय उग्र तपश्चरणको धारण करनेवाले वे वृषभदेव मुनिराज अनशन नामका अत्यन्त कठिन तप तपते थे और एक सीथ (कम) आदिका नियम लेकर अवमौदर्य ( ऊनोदर) नामक तपश्चरण करते थे || १७५|| वे भगवान कभी अत्यन्त कठिन वृत्तिपरिसंख्यान नामका तप तपते थे जिसके कि बीथी, चर्या आदि अनेक भेद हैं || १७६|| इसके सिवाय वे आदिपुरुष आलस्यरहित हो दूध, घी, मुड़ आदि रसोंका परित्याग कर नित्य ही रसपरित्याग नामका घोर तपश्चरण करते थे || १७७ || वे योगिराज वर्षा, शीत और ग्रीष्म इस प्रकार तीनों कालों में शरीरको क्लेश देते थे अर्थात् कायक्लेश नामका तप तपते थे । वास्तव में गणधर देवने शरीरके निग्रह करने अर्थात् कायक्लेश करनेको ही उत्कृष्ट और कठिन तप कहा . है ।। १७८ || क्योंकि इसमें कुछ भी सन्देह नहीं है कि शरीरका निग्रह होनेसे चक्षु आदि सभी इन्द्रियोंका निग्रह हो जाता है और इन्द्रियोंका निग्रह होनेसे मनका निरोध हो जाता है अर्थात्
1
१. नियमरहिते । २. एकव्रते । ३. चतुर्ज्ञानधर जिनादन्ययोगिनाम् । ४. चतुर्ज्ञानधरर्जनैः । ५. आलोकनेन । ६. संयमरक्षणम् । ७. मनोबलम् । ८. सिक्थादीन्या-प० अ० द० । ९. हेमन्तग्रीष्मप्राषटुकालेषु । १०. 'क्लिशि क्लेशे' उत्तप्तमकरोत् । ११. निगृहीतशरीरेण पुरुषेण । १२. कर्मक्षयहेतुम् । १३. कर्मक्षयात् । १४, तस्मात् कारणात् । १५. प्रकर्षेण कृशीकुर्यात् ।

Translation AI Generated

## Chapter 20, Verse 4

461
**Chapter Twenty**
**4**

The Jinas, who are free from transgressions, abide in the Samayika vow. They are the possessors of the four knowledges, the eyes of the world. || 171 ||

The Jinas have shown the various forms of the Chhedopasthapana vow, according to the strength, lifespan, and knowledge of the yogis. || 172 ||

The Jinas have declared that the five types of conduct are distinguished by knowledge, vision, conduct, austerity, and strength. Conduct is restraint, protection, and the vow, as declared by the Jina Lords. || 173 ||

Therefore, for the sake of attaining the perfection of restraint, the Supreme Man, endowed with knowledge, patience, and strength, performed twelve types of austerities. || 174 ||

The Muni, the Lord Vrishabhadeva, who practiced extremely rigorous austerities, performed the Anashana austerity, which is very difficult. He also practiced the Avamoudarya austerity, following the rules of one mouthful (Sith) and so on. || 175 ||

Sometimes, he performed the Vrittiparisankhyana austerity, which is very difficult, and has many forms, such as Bithi, Charya, and so on. || 176 ||

Furthermore, the First Man, free from laziness, performed the Rasa-parityaaga austerity, which is very severe, by constantly abandoning milk, ghee, jaggery, and other flavors. || 177 ||

The Yogi, in the three seasons of rainy, winter, and summer, tormented his body, which is called the Kaya-klesha austerity. The Ganadharas have declared that the restraint of the body, that is, Kaya-klesha, is the most excellent and difficult austerity. || 178 ||

When the body is restrained, all the senses, such as the eyes, are also restrained. When the senses are restrained, the mind becomes restrained. || 179 ||

The restraint of the mind is the highest meditation, which is the means of destroying karma. From this, one attains infinite happiness, and then one should strive to excel in one's actions. || 180 ||

- The Tirthankara Bhagavan is a Jina-kalpi, and this is truly worthy of emulation. Although ordinary Munis have to be Sthavira-kalpi in the beginning, they should also strive to become Jina-kalpi in the end. || 170 ||