________________
अनुयोगद्वारसूत्रे विशेषः समुद्र इन्युच्यते । मुद्रया अगुलीय केन रहितोऽपि पयोनिधिः समुद्र इत्युज्यते । 'अलालं पलालं अकुलिया सकुलिया' इति । लालारहितमपि पलालं' प्रचुरलालायुक्तमुच्यते । पलालं-धान्परहितस्तृणविशेषः । कुलिका-भित्तिः, तद्रहिताऽपि पक्षिणी सकुलिकेत्युच्यते । एतद्वयनुदाहरणम्-प्राकृतशैल्या बोध्यम् । तथा-या पलं-मांसं नो अनाति सोऽपि पलाश इत्युच्यते । पलाशो वृक्षविशेषः । अपातवाहकोऽपि-मातरमवदन्नपि मातृवाहक इत्युच्यते। अबीनवापक:-बीजा. समुद्ग नाम. कटोरदान पेटिका विशेष का है। वैसे तो जो धुद्ग-मूंग नामक धान्य से युक्त हो, उसे समुद्र कहना चाहिये-परन्तु मुद्गनामक. धान्य से रहित होने पर भी जो समुद्ग ऐसा नाम है , यह नोगौण नाम है। समुद्र यह नाम मुद्राअंगूठी-से जो युक्त हो, वह समुद्र है, परन्तु-सागर का यह नाम मुद्रा से युक्त न होने पर भी जो निष्पन हुआ है । वह नोगौण नाम है । प्रचुर लार युक्त जो हो उसका नाम पलाल है। परन्तु पलाल-पिंधार धान्य रहित घास विशेष-प्रचुर लार युक्त होने के अभाव में भी जो इस नाम से कहा जाता है वह उसका नाम नोगौण नाम है। कुलिक-भित्ति-से जो युक्त हो उसका नाम सकुलिक है । परन्तु सकुलिक का ऐसा नाम जो-पक्षिणी का है, बह नोगौण नाम है। पलाश एक वृक्ष होता है । यह उसका नाम नोगौण नाम है। क्योंकि पल-मांस को जो खाता है' वह पलाश है। ऐसा शाब्दिक अर्थ इसमें घटित नहीं होता है । मातृवाहक ऐसा नाम माता નામ કરદાન-પત્રિકા વિશેષનું છે. આમ તે જે મુદ્દગમગ નામે ધાન્યથી ચુત હોય છે તેજ સમુદ્ગ કહેવાય છે પણ મુદ્ગ નામક ધાન્યથી રહિત હોવા છતાં જે આ સમુદ્ગ એવું નામ છે, એ નેગણ નામ છે સમુદ્ર આ નામ મુદ્રા-વીંટીથી જે યુકત હોય તે સમુદ્ર છે–પરન્તુ મુદ્રા-વીંટીથી ચુકત ન હોવા છતાં એ સાગરનું આ નામ નિપન્ન થયેલ છે તે નેગૌણ નામ છે પ્રચુર લાળથી જે યુક્ત હોય તેનું નામ પલટલ છે. પણ પલાલપિંથાર ધાન્ય રહિત ઘાસ વિશેષ–પચુર લાળથી રહિત હોવા છતાં એને આ નામથી સંબંધિત કરવામાં આવે છે, તેથી તેનું પલાલ નામ નગણ નામ છે. કુલિક-ભિત્તિ-થી જે યુકત હોય તેનું નામ સકલિક છે. પણ સકુલિકા એવું નામ જે પક્ષિણીનું છે તે ગૌણ નામ છે. પલાશ એક વૃક્ષ હાય છે તેનું પલાશ નામ ગૌણ નામ છે. કેમકે પલ-માંસને જે ખાય છે તે પલાશ છે એવા પલાશ શબ્દને અર્થ આમાંથી ઘટિત થતો નથી માતવાહક
