________________ આગમસૂત્ર 10, અંગસૂત્ર 10, પ્રશ્નવ્યાકરણ છે, જેનાથી શરીર બળે છે. ભાલાની અણીથી ભેદાય છે, સર્વ શરીર જર્જરીત કરાય છે. તેનું શરીર સૂઝી જાય છે અને તે નારકો પૃથ્વી ઉપર લોટવા માંડે છે. - નરકમાં મદોન્મત્ત, સદા ભૂખથી પીડિત, ભયાવહ, ઘોર ગર્જના કરતા, ભયંકર રૂપવાળા ભેડીયા, શિકારી, કૂતરા, ગીધડ, કાગડા, બિલાવ, અષ્ટાપદ, ચિત્તા, વાઘ, શાર્દુલ, સિંહ નારકો ઉપર આક્રમણ કરે છે. મજબૂત દાઢોથી. શરીરને કાપે છે, ખેંચે છે, અતિ તીક્ષ્ણ નખોથી ફાડે છે. પછી ચોતરફ ફેંકી દે છે. નારકોના શરીર બંધન ઢીલા પડે છે, અંગોપાંગ વિકૃત અને પૃથક્ થઈ જાય છે. પછી દઢ અને તીક્ષ્ણ દાઢો, નખો અને લોઢા જેવી અણીયાળી ચાંચવાળા કંક, કુરર, ગીધ આદિ પક્ષી તથા ઘોર કષ્ટ દેનારા કાકપક્ષીના ઝુંડ કઠોર-દઢ-સ્થિર લોહમય ચાંચોથી નારકો ઉપર ઝપટે છે. પાંખોથી આઘાત આપે છે, તીક્ષ્ણ નખોથી જીભ બહાર ખેંચી લે છે, આંખો કાઢી લે છે. નિર્દયતાથી તેમનું મુખ વિકૃત કરી દે છે. આવી યાતનાથી પીડિત તે નારકો રડે છે, ઉછળે છે, નીચે પડે છે, ભ્રમણ કરે છે તે નારકી જીવો પૂર્વ-ઉપાર્જિત કર્મોધ્યને આધીન, પશ્ચાત્તાપની આગથી બળતા, ત્યાં-ત્યાં, તે-તે પૂર્વકૃત્. કર્મોને નીંદતા, અત્યંત ચીકણા, મુશ્કેલીથી છૂટતા દુઃખોને અનુભવીને, પછી આયુક્ષયથી નરકથી નીકળીને ઘણા જીવો તિર્યંચ યોનિમાં ઉપજે છે, ત્યાં પણ અતિ દુઃખી, દારુણ, જન્મ-મરણ-જરા-વ્યાધિરૂપ અરઘટ્ટમાં ફરે છે. તે જલચર, સ્થલચર, ખેચરના પરસ્પર ઘાત-પ્રત્યાઘાતના પ્રપંચ ચાલતા રહે છે. તિર્યંચગતિના દુઃખ તો જગતમાં પ્રત્યક્ષ છે. નરકમાંથી નીકળીને તે બિચારા જીવો, આ પ્રગટ દુઃખોને દીર્ધકાળ પામે છે. તે તિર્યંચ યોનિના દુઃખ કેવા છે? શીત, ઉષ્ણ, તરસ, ભૂખ, વેદનાનો અપ્રતિકાર, અટવીમાં જન્મ, નિત્ય ભયથી ગભરાવું, જાગરણ, વધ, બંધન, તાડન, અંકન, નિપાતન, અસ્થિભંજન, નાકોદન, પ્રહાર, દુર્મન, છવિચ્છેદ, અભિયોગ, પાવનક, અંકુશાદિથી દમન, ભારવહનાદિ અનેક પ્રકારના દુઃખ તિર્યંચ યોનિમાં સહન કરવા પડે છે. માતા-પિતાનો વિયોગ, શોકથી અતિ પીડાવું, શસ્ત્ર-અગ્નિ-વિષથી આઘાત, ગરદન અને શીંગડાનું વળી. જવું, મરણ, ગલ કે જાલમાં ફસાઈને બહાર નીકળવું, પકાવું, કપાવું, જાવક્રીવ બંધન, પીંજરે પડવું, સ્વયૂથથી કાઢી મૂકવું, ધમણ, દોહવાવું, ગળે દંડો બંધાવો, વાડામાં ઘેરાવું, કીચડવાળા પાણીમાં ડૂબવું, જળમાં ઘૂસેડાવું, ખાડામાં પડતા અંગ-ભંગ થવા, વિષમ માર્ગે પડવું, દાવાનળની જવાળામાં બળવું વગેરે અનેક કષ્ટોથી ભરેલા દુઃખો તે બિચારા જીવો, તિર્યંચગતિમાં ભોગવે છે. આ રીતે તે હિંસાનું પાપ કરનારા પાપી, સેંકડો પીડાથી પીડાઈ, નરકથી આવી, પંચેન્દ્રિય ગતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. ત્યાં પ્રમાદ-રાગ-દ્વેષને કારણે બહુ સંચિત અને અવશેષ કર્મોના ઉદયવાળા અત્યંત કર્કશ અશાતાદાયી વેદનાથી દુઃખપાત્ર થાય છે. સૂત્ર-૮ અધૂરથી.... ચાર ઈન્દ્રિયવાળા-ભ્રમર, મશક, માખી આદિ પર્યાયોમાં, તેની નવ લાખ જાતિ-કુલકોટિઓમાં વારંવાર જન્મ-મરણને અનુભવતા, તેઓ સંખ્યાત હજાર વર્ષ સુધી ભ્રમણ કરે છે. ત્યાં પણ તેઓને નારકોની સમાન તીવ્ર દુઃખ ભોગવવું પડે છે. આ જીવો સ્પર્શન-રસના-ધ્રાણ-ચક્ષુ સહિતની ચાર ઇન્દ્રિયો યુક્ત હોય છે. તે પ્રમાણે કુંથુ, કીડી, અંધિકા આદિ તેઇન્દ્રિય જીવોની આઠ લાખ કુલ કોટિઓમાં જન્મ-મરણ અનુભવતા સંખ્યાતકાલ સુધી નારકો સંદેશ તીવ્ર દુઃખ ભોગવે છે. આ તેઇન્દ્રિયો સ્પર્શન, રસન અને ધ્રાણથી યુક્ત હોય છે. ગંડૂલક, જલૌક, કૃમિ, ચંદનક, આદિ બેઇન્દ્રિય જીવોની સાત લાખ કુલ કોટીઓમાં જન્મ-મરણની વેદના અનુભવતા સંખ્યાત હજાર વર્ષો સુધી ભમે છે. તેમને સ્પર્શન, રસન એ બેઇન્દ્રિયો હોય છે એકેન્દ્રિયત્નમાં પણ પૃથ્વી-જલ-અગ્નિ-વાયુ-વનસ્પતિ કાયના સૂક્ષ્મ-બાદર બે ભેદ છે, પર્યાપ્તાઅપર્યાપ્તા છે તથા. પ્રત્યેક શરીરનામ અને સાધારણ ભેદ છે. તેમાં પ્રત્યેકશરીરી જીવ ત્યાં અસંખ્ય કાળ ભમે છે, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(પ્રશ્નવ્યાકરણ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 11