________________ આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, “સ્થાનાંગ’ ચાર ભેદે પુરુષો કહ્યા - ઉત્તાન અને ઉત્તાન અવભાસી, આદિ ચાર. સૂત્ર-૩૮૬ થી 391 (386) (1) તરવૈયા ચાર ભેદે છે - સમુદ્ર તરુ છું કહીને તરે, સમુદ્ર તરુ છું કહીને ખાડી તરે છે, આદિ ચાર. (2) તરવૈયા ચાર ભેદે છે - સમુદ્ર તરીને વળી સમુદ્રમાં સીદાય છે, સમુદ્ર તરીને ખાડીમાં સીદાય છે, આદિ ચાર. (387) કુંભ ચાર ભેદે કહ્યા - (1) પૂર્ણ અને પૂર્ણ, પૂર્ણ અને તુચ્છ, તુચ્છ અને પૂર્ણ, તુચ્છ અને તુચ્છ. (2) એ પ્રમાણે પુરુષો પણ ચાર ભેદ જાણવા. (3) કુંભ ચાર ભેદે કહ્યા - પૂર્ણ અને પૂર્ણ અવભાસી, પૂર્ણ અને તુચ્છોવલાસી, તુચ્છ અને પૂર્ણ અવભાસી, તુચ્છ અને તુચ્છ અવભાસી. (4) આ પ્રમાણે પુરુષો ચાર ભેદે કહ્યા છે - પૂર્ણ અને પૂર્ણ અવભાસી. (5) કુંભ ચાર ભેદે છે - પૂર્ણ અને પૂર્ણરૂપ, પૂર્ણ અને તુચ્છ રૂપ, આદિ ચાર. (6) એ રીતે પુરુષો પણ ચાર ભેદે છે - પૂર્ણ અને પૂર્ણરૂપ આદિ. (7) કુંભ ચાર ભેદે છે - પૂર્ણ અને પ્રીતિકર, પૂર્ણ અને અપદલ, તુચ્છ અને પ્રીતિકર, તુચ્છ અને અપદલ. (8) એ રીતે પુરુષો ચાર ભેદ જાણવા. (9) કુંભ ચાર ભેદે કહ્યા - પૂર્ણ પણ ઝરે છે, પૂર્ણ અને ઝરતો નથી, તુચ્છ અને ઝરે છે, તુચ્છ છતાં મરતો નથી. (10) એ રીતે પુરુષો ચાર ભેદ જાણવા. (11) કુંભ ચાર ભેદે કહ્યા - ભાંગેલ, જર્જરીત, પરિસાવી, અપરિસાવી, (12) એ રીતે ચારિત્ર ચાર ભેદે છે - ખંડિત યાવત્ નિરતિચાર ચારિત્ર. (13) કુંભ ચાર ભેદે કહ્યા - મધનો કુંભ અને મધનું ઢાંકણ, મધુકુંભ અને વિષનું ઢાંકણ, વિષકુંભ અને મધુ ઢાંકણ, વિષકુંભ અને વિષ ઢાંકણ. (14) એ પ્રમાણે પુરુષો ચાર ભેદે છે - મધુકુંભ અને મધુઢાંકણ આદિ ચાર. (388) જે પુરુષ નિષ્પાપ અને નિર્મલ હૃદયી છે, જેની જીભ મધુરભાષિણી છે, તે મધુ ઢાંકણવાળો, મધુકુંભી સમાન છે. | (389) જે પુરુષનું હૃદય નિષ્પાપ અને નિર્મલ છે, પણ જેની જીભ સદા કટુભાષિણી છે, તે વિષવાળા ઢાંકણયુક્ત મધુકુંભ સમાન છે. (390) જે પુરુષનું હૃદય પાપી અને મલિન છે અને જેની જીભ સદા મધુર ભાષિણી છે, તે મધુયુક્ત ઢાંકણવાળા વિષકુંભ સમાન છે. (391) જેનું હૃદય પાપી અને મલિન છે તથા જેની જીભ સદા કટુભાષિણી છે, તે પુરુષ વિષયુક્ત ઢાંકણાવાળા વિષકુંભ સમાન છે. સૂત્ર૩૯૨ (1) ઉપસર્ગો ચાર ભેદે કહ્યા - દિવ્યા-મનુષ્યા-તિર્યંચયોનિકા - આત્મ સંચેતનીયા. (2) દિવ્ય ઉપસર્ગો ચાર ભેદે કહ્યા - હાસ્યથી, દ્વેષથી, વિમર્શથી, ઉપહાસથી. (3) મનુષ્ય સંબંધી ઉપસર્ગો ચાર ભેદે કહ્યા - હાસ્યથી, પ્રદ્વેષથી, વીમસાથી, કુશીલ પ્રતિસેવનાથી. (4) તિર્યંચ સંબંધી ઉપસર્ગો ચાર ભેદે કહ્યા - ભયથી, પ્રદ્વેષથી, આહાર હેતુથી, સ્વ સ્થાનની રક્ષા માટે. (પ) આત્મ સંચેતનીય ઉપસર્ગો ચાર ભેદે કહ્યા - સંઘટ્ટનથી, પડી જવાથી, સ્તંભનતાથી, લેશનતાથી. સૂત્ર-૩૯૩ થી 396 (393) કર્મો ચાર ભેદે કહ્યા - શુભ અને શુભ, શુભ અને અશુભ, અશુભ અને શુભ, અશુભ અને અશુભ. કર્મો ચાર ભેદે કહ્યા - શુભ અને શુભવિપાકી, શુભ પણ અશુભ વિપાકી, અશુભ પણ શુભવિપાકી, અશુભ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 74