________________ આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, ‘સ્થાનાંગ’ ચાર શરીરો કાર્મણ-મિશ્ર કહેલ છે - ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક, તૈજસ શરીર. (355) ચાર અસ્તિકાય વડે લોક પૃષ્ટ છે - ધર્માસ્તિકાય વડે, અધર્માસ્તિકાય વડે જીવાસ્તિકાય વડે, પુદ્ગલાસ્તિકાય વડે..... ચાર બાદરકાય વડે લોક છે - પૃથ્વી - અપૂ - વાયુ - વનસ્પતિકાય વડે. (356) ચાર દ્રવ્યો પ્રદેશ વડે તુલ્ય છે, તે આ - ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, લોકાકાશ અને એક જીવ. સૂત્ર-૩પ૭ થી 359 (357) ચાર પ્રકારના જીવોનું શરીર આંખોથી જોઈ શકાતું નથી, તે આ - પૃથ્વીકાયિક, અપ્રકાયિક, તેઉકાયિક, વનસ્પતિકાયિક. (358) ચાર ઇન્દ્રિયોનો વિષય પૃષ્ટ થઈને ગ્રાહ્ય છે - શ્રોત્રેન્દ્રિયનો, ધ્રાણેન્દ્રિયનો, જિહેન્દ્રિયનો, સ્પર્શનેન્દ્રિયનો. (359) ચાર કારણે જીવ અને પુદ્ગલ લોકની બહાર જઈ શકતા નથી - ગતિઅભાવથી, નિરુપગ્રહતાથી, રૂક્ષતાથી, લોકાનુભાવથી. સૂત્ર-૩૬૦ 1. જ્ઞાત (દૃષ્ટાંત) ચાર ભેદે કહ્યા છે - આહરણ, આહરણતદ્દેશ, આહરણ તદ્દોષ, ઉપન્યાસોપનય. 2. આહરણ ચાર ભેદે કહ્યા - અપાત, ઉપાત, સ્થાપનાકર્મ, પ્રત્યુત્પન્ન વિનાશી. 3. આહરણતદ્દેશ ચાર ભેદે કહ્યા - અનુશિષ્ટી, ઉપાલંભ, પૃચ્છા, નિશ્રાવચન. 4. આહરણતદ્દોષ ચાર ભેદે કહ્યા - અધર્મયુક્ત, પ્રતિલોમ, આત્મોપનીત, દુરુપનીત. 5. ઉપન્યાસ ઉપનય ચાર ભેદે કહ્યા - તáસ્તુક, તદન્યવતુક, પ્રતિનીભ, હેતુ. હેતુ ચાર ભેદે કહ્યા - યાપક, સ્થાપક, વંસક, લૂસક. અથવા હેતુ ચાર ભેદે કહ્યા - પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, ઔપમ્પ, આગમ. અથવા હેતુ ચાર ભેદે કહ્યા - અસ્તિત્વ-અસ્તિત્વહેતું. અસ્તિત્વ-નાસ્તિત્વહેતુ, નાસ્તિત્વઅસ્તિત્વહેતુ, નાસ્તિત્વ-નાસ્તિત્વહેતુ. સૂત્ર-૩૬૧ સંખ્યા ગણિત ચાર ભેદે છે - પ્રતિકર્મ, વ્યવહાર, રજૂ, રાશિ. અધોલોકમાં ચાર વસ્તુ અંધકાર કરે છે - નરકાવાસો, નૈરયિકો, પાપકર્મો, અશુભપુદ્ગલો. તિસ્તૃલોકમાં ચાર વસ્તુ ઉદ્યોત કરે છે - ચંદ્રો, સૂર્યો, મણિ, અગ્નિ. ઉર્વલોકમાં ચાર વસ્તુ ઉદ્યોત કરે છે - દેવો, દેવીઓ, વિમાનો, આભરણો. સ્થાન-૪, ઉદ્દેશા-૩નો મુનિ દીપરત્નસાગરે કરેલ ભાવાનુવાદ પૂર્ણ સ્થાન-૪, ઉદ્દેશો-૪ સૂત્ર-૩૬૨ થી 364 (362) ચાર પ્રસર્પકો કહ્યા છે - 1. અનુત્પન્ન ભોગોને મેળવવા સંચરે છે, 2. પૂર્વોત્પન્ન ભોગોને રક્ષણ કરવા સંચરે છે. 3. અનુત્પન્ન સુખોને પામવા સંચરે છે અને 4. પૂર્વોત્પન્ન સુખોના રક્ષણાર્થે સંચરે છે. (363) નૈરયિકોને ચાર ભેદે આહાર છે - અંગારા જેવો, મુક્ર જેવો, શીતલ અને હિમશીતલ. તિર્યંચયોનિકને ચતુર્વિધ આહાર કહ્યો છે - કંકોપમ, બિલોપમ, પ્રાણમાંસોપમ, પુત્રમાંસોપમ. મનુષ્યોને ચતુર્વિધ આહાર કહ્યો છે - અશન, પાન, ખાદિમ, સ્વાદિમ. દેવોને ચતુર્વિધાહાર કહ્યો છે - વર્ણવાનું, ગંધવાનું, રસવાનું, સ્પર્શવાન્ - મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 69