________________ આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, “સ્થાનાંગ’ પુષ્કરવરદ્વીપાર્ટ્સમાં માં પૂર્વ-પશ્ચિમ પડખે છે. સૂત્ર-૩૨૩ થી 326 (323) જંબુદ્વીપના ચાર દ્વારા કહ્યા છે - વિજય, વૈજયંત, જયંત, અપરાજિત. તે દરવાજા ચાર યોજના પહોળા અને પ્રવેશ માર્ગ ચાર યોજન છે. ત્યાં ચાર મહદ્ધિક યાવત્ પલ્યોપમસ્થિતિક દેવ વસે છે - વિજય, વૈજયંત, જયંત અને અપરાજિત નામે છે. (324) જંબૂદ્વીપના મેરુ પર્વતની દક્ષિણે ચલહિમવંત વર્ષધર પર્વતની ચારે વિદિશામાં લવણસમુદ્રમાં 300-300 યોજન જતા આ ચાર અંતરદ્વીપો છે - એકોરુકદ્વીપ, આભાષિકદ્વીપ, વૈષાણિકદ્વીપ અને લાંગુલિકદ્વીપ. તે દ્વીપોમાં ચાર પ્રકારના મનુષ્યો વસે છે - એકોરુકા, આભાષિકા, વૈષાણિકા અને લાંગુલિકા. તે દ્વીપોની ચારે વિદિશાઓમાં લવણ-સમુદ્રમાં 400-400 યોજન જતા ચાર અંતરદ્વીપો છે - હયકર્ણદ્વીપ, ગજકર્ણદ્વીપ, ગોકર્ણદ્વીપ, શકુંલીકર્ણદ્વીપ. તે દ્વીપોમાં ચાર પ્રકારના મનુષ્યો વસે છે - હયકર્ણા, ગજકર્ણા, ગોકર્ણા, શક્લીકર્ણા. - ઉક્ત દ્વીપોથી આગળ ચાર વિદિશાઓમાં લવણસમુદ્રમાં 500-500 યોજન જતા ચાર અંતરદ્વીપો છે - આદર્શ મુખદ્વીપ, મેંઢકમુખદ્વીપ, અયોમુખદ્વીપ અને ગોમુખદ્વીપ. ત્યાં ચાર પ્રકારના મનુષ્યો કહેવા. તે દ્વીપોથી ચાર વિદિશામાં લવણસમુદ્રમાં 600-600 યોજન જતા ચાર અંતરદ્વીપો છે - અશ્વમુખદ્વીપ, હસ્તિમુખદ્વીપ, સીંહમુખદ્વીપ, વ્યાધ્રમુખદ્વીપ. તે દ્વીપમાં પણ ચાર પ્રકારે મનુષ્યો કહેવા. તે દ્વીપોથી ચાર વિદિશામાં આગળ 700-700 યોજન જતા ચાર અંતરદ્વીપો છે - અશ્વકર્ણદ્વીપ, હસ્તિકર્ણદ્વીપ, અકર્ણદ્વીપ, કર્ણપ્રાવરણદ્વીપ. ત્યાં મનુષ્યો કહેવા. તે દ્વીપોથી આગળ ચાર વિદિશાઓમાં લવણસમુદ્રમાં 800-800 યોજન જતા ચાર અંતરદ્વીપો છે - ઉલ્કામુખદ્વીપ, મેઘમુખદ્વીપ, વિદ્યુમ્મુખદ્વીપ, વિદ્યુદંતદ્વીપ, તે દ્વીપમાં પણ મનુષ્યો કહેવા. ત્યાંથી આગળ ચાર વિદિશાઓમાં લવણ સમુદ્રમાં 900-900 યોજન જતા ચાર અંતરદ્વીપો છે - ઘનદંતદ્વીપ, લષ્ટદંતદ્વીપ, ગૂઢદંતદ્વીપ, શુદ્ધદંતદ્વીપ. ત્યાં મનુષ્યો વસે છે - ઘનદંતા, લષ્ટદંતા, ગૂઢદંતા, શુદ્ધદંતા. જંબુદ્વીપના મેરુની ઉત્તરે શિખરી વર્ષધરની ચારે વિદિશાઓમાં લવણસમુદ્રમાં 300-300 યોજન જતાં. ચાર અંતરદ્વીપો છે - એકોરુકદ્વીપ આદિ ઉપર મુજબ જ શુદ્ધદંત પર્યન્ત કહેવું. (325) જંબુદ્વીપની બહારની વેદિકાના અંતથી ચારે દિશાઓમાં લવણસમુદ્રમાં 95,000 યોજન જતા ત્યાં અતિ મોટા, ઉદક કુંભાકારે રહેલા ચાર મહાપાતાળ કળશો છે - વડવામુખ, કેતુક, ચૂપક, ઇશ્વર. ત્યાં મહર્તુિક યાવત્ પલ્યોપમ સ્થિતિક ચાર દેવો વસે છે - કાલ, મહાકાલ, વેલંબ, પ્રભંજન. જંબૂદ્વીપની બાહ્ય વેદિકાના અંતથી ચારે દિશામાં 42,000 યોજન જતા ચાર વેલંધરનાગરાજીય ચાર આવાસ પર્વતો છે - ગૌતૂપ, ઉદકભાસ, શંખ, ઉદાસીમ. ત્યાં મહર્તુિક યાવત્ પલ્યોપમ સ્થિતિક ચાર દેવો વસે છે - ગોતૂપ, શિવક, શંખ, મનઃશિલ. જંબૂદ્વીપની બાહ્ય વેદિકાંતથી ચાર વિદિશામાં લવણસમુદ્રમાં 42,000 યોજન જતા ચાર અનુવેલંધર નાગરાજીય આવાસ પર્વતો છે - કર્કોટક, વિદ્યુપ્રભ, કૈલાસ, અરુણપ્રભ. ત્યાં ચાર મહદ્ધિક દેવો યાવત્ પલ્યોપમાં સ્થિતિક વસે છે - કર્કોટક, કર્દમ, કૈલાસ, અરુણપ્રભ. લવણસમુદ્રમાં ચાર ચંદ્રો પ્રકાશ્યા હતા-પ્રકાશે છે અને પ્રકાશશે. ચાર સૂર્યો તપ્યા હતા, તપે છે અને તપશે. ચાર કૃતિકા યાવત્ ચાર ભરણી નક્ષત્રોએ ચંદ્ર સાથેયોગ કર્યો હતો, કરે છે અને કરશે. ચાર અગ્નિ યાવત્ ચાર યમ (નક્ષત્રાધિપતિ) છે. ચાર અંગારક યાવત્ ચાર ભાવકેતુ (ગ્રહો) છે. લવણસમુદ્રના ચાર દ્વારો છે - વિજય, વૈજયંત, જયંત અને અપરાજિત. તે દ્વાર ચાર યોજન પહોળા, ચાર ના. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 59