________________ આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, ‘સ્થાનાંગ’ સૂત્ર-૧૬૬, 167 (166) ત્રણ નિર્ગુન્હો નોસંજ્ઞોપયુક્ત છે - પુલાક, નિર્ચન્થ, સ્નાતક. ત્રણ નિર્ચન્થ સંજ્ઞોપયુક્ત અને નોસંજ્ઞોપયુક્ત કહ્યા છે - બકુશ, પ્રતિસેવના કુશીલ અને કષાયકુશીલ, (167) ત્રણ શૈક્ષ્યભૂમિ કહી છે - ઉત્કૃષ્ટ, મધ્યમ, જઘન્ય. છ માસવાળી તે ઉત્કૃષ્ટ, ચાર માસવાળી તે મધ્યમ, સાત અહોરાત્રવાળી તે જઘન્ય. ત્રણ સ્થવિરભૂમિ કહી છે - જાતિસ્થવિર, શ્રુતસ્થવિર, પર્યાયસ્થવિર. 60 વર્ષ થયા પછી શ્રમણ નિર્ચન્થ જાતિ સ્થવિર છે, ઠાણાંગ-સમવાયાંગ ધારક શ્રમણ નિર્ચન્થ તે શ્રત સ્થવિર છે, 20 વર્ષ દીક્ષા પર્યાયવાળો તે પર્યાય સ્થવિર છે. સૂક–૧૬૮ થી 14 (168) 1. ત્રણ ભેદે પુરુષો કહ્યા - સુમના-(માનસિક હર્ષવાળા), દુર્મના-(માનસિક વિષાદવાળા). નોસુમના-નોદુર્મના (ન હર્ષવાલા ન વિષાદવાલા). 2. ત્રણ ભેદે પુરુષો કહ્યા - કોઈ એક ક્યાંક જઈને સુમના થાય, કોઈક ત્યાં જઈને દુર્મના થાય, કોઈ ત્યાં જઈને મધ્યસ્થ રહે. 3. ત્રણ ભેદે પુરુષો કહ્યા છે - કોઈ સ્થાને હું જાઉં છું માનીને સુમના થાય, કોઈ સ્થાને હું જાઉં છું એમ માનીને દુર્મના થાય, કોઈ સ્થાને હું જાઉં છું એમ માનીને મધ્યસ્થ રહે. 4. પુરુષો ત્રણ ભેદે છે - એ જ પ્રમાણે હું કોઈ સ્થાને જઈશ એમ માનીને કોઈ સુમના થાય, ઇત્યાદિ. એ જ પ્રમાણે ...5. કોઈ હું તે સ્થાને નહીં જઈને - એમ સુમના થાય ઇત્યાદિ. .... કોઈ એક ‘હું તે સ્થાને નહીં જઉં એમ માનીને સુમના થાય ઇત્યાદિ ત્રણ. ...7. કોઈ એક ‘હું તે સ્થાને જઈશ નહીં એમ માનીને સુમના થાય ઇત્યાદિ ત્રણ. ..8. એ રીતે કોઈ એક આવીને સુમના થાય. ...9. કોઈ એક આવું છું માનીને સુમના થાય. ...10. કોઈ એક ‘આવીશ’ એમ માનીને સુમના થાય. એ રીતે (169) 1. જઈને અને ન જઈને, 2. આવીને અને ન આવીને, 3. ઊભા રહીને અને ન ઊભા રહીને, 4. બેસીને અને ન બેસીને.. (170) 5. હણીને અને ન હણીને, 6. છેદીને અને ન છેદીને, 7. ભણીને અને ન ભણીને, 8. બોલીને અને ન બોલીને.... (171) 9. આપીને અને ન આપીને, 10. ખાઈને અને ન ખાઈને, 11. મેળવીને અને ન મેળવીને, 12. પીને અને ન પીને. (172) 13. સૂઈને અને નહીં સૂઈને, 14. લડીને અને ન લડીને, 15. જીતીને અને ન જીતીને, 16. પરાજીત કરીને અને પરાજીત ન કરીને... (173) 17. શબ્દ, 18. રૂપ, 19. ગંધ, 20. રસ, 21. સ્પર્શ (આ પાંચેના બબ્બે ભેદ ત્રણ-ત્રણ) સ્થાને ઉપર મુજબ જાણવા. જેમ કે - કોઈ એક શબ્દ સાંભળીને સુમના થાય, દુર્મના થાય કે મધ્યસ્થ રહે, એ રીતે ‘સાંભળતાના ત્રણ ભેદે, ‘સાંભળીશના ત્રણ ભેદ. આ પ્રમાણે રૂપ આદિના પ્રત્યેકના છ-છ આલાવા થાય. કુલ-૧૨૭ થયા - તે સ્થાને શીલરહિત પુરુષને ગહિત થાય અને શીલવંતને પ્રશસ્ત થાય. (174) નિઃશીલ, નિર્વત, નિર્ગુણ, નિર્મર્યાદ, પ્રત્યાખ્યાન - પૌષધોપવાસ રહિતને ત્રણ સ્થાન ગહિત થાય છે - આ લોક જન્મ ગહિત થાય, ઉપપાત ગહિત થાય અને પછીનો જન્મ પણ ગહિત થાય. ત્રણ સ્થાનો સુશીલને, સુવ્રતને, ગુણવાનને, મર્યાદાવાનને, પ્રત્યાખ્યાન પૌષધોપવાસીને પ્રશસ્ત થાય છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 33