________________ આગમસૂત્ર 2, અંગસૂત્ર 2 ‘સૂત્રકૃ’ જગતના જીવો જે સુખ-દુઃખ ભોગવે છે તે પોતાના દ્વારા કરેલું નથી તો ઈશ્વર આદિ અન્ય દ્વારા પણ કરેલું કઈ રીતે હોઈ શકે? તે સુખ-દુઃખ કોઈ કાર્ય સિદ્ધ ઉત્પન્ન થવાથી હોય કે સિદ્ધિના અભાવમાં ઉત્પન્ન થયું હોય. સૂત્ર-૩૦ તે સુખ-દુઃખને પ્રત્યેક જીવ અલગ-અલગ ભોગવે છે. તે સુખ દુખ ન તો તેમના પોતાના છે, ન બીજાના કરેલા છે. તે નિયતિ દ્વારા કરેલા છે તેમ નિયતિવાદી કહે છે. સૂત્ર-૩૧ નિયતિવાદીના મતનો ઉત્તર આપતા સૂત્રકારશ્રી સૂત્ર 31 અને 32 માં જૈનમત બતાવે છે આ પ્રમાણે કહેનારા નિયતિવાદી અજ્ઞાની હોવા છતાં, પોતાને પંડિત માને છે, સુખ-દુઃખ નિયત અને અનિયત બંને પ્રકારે છે, તે આ બુદ્ધિહીન અજ્ઞાની જાણતા નથી. સૂત્ર- 32 આ પ્રમાણે કેટલાક પાર્શ્વસ્થ અર્થાત્ નિયતિવાદી કે કર્મબંધનમાં જકડાયેલા, તેઓ નિયતિને જ સુખ-દુખ આદિના કર્તા બતાવવાની ધૃષ્ટતા કરે છે. તેથી તેઓ પરલોક સંબંધી ક્રિયામાં પ્રવૃત્ત થવા છતાં પણ સ્વયંને દુઃખ મુક્ત કરી શકતા નથી. કેમ કે નિયતિ એટલે ‘જે થવાનું હોય તે જ થાય’ એવો તેમનો મત છે. સૂત્ર- 33 હવે અજ્ઞાનવાદીને જાણાવતા સૂત્ર 33 થી 36 માં સૂત્રકાર મૃગના દષ્ટાંતથી બતાવે છે કે - જેવી રીતે ત્રાણહીન અર્થાત્ સંરક્ષણ-રહિત, ચંચળ-જલ્દીથી દોડતા મૃગ-(હરણ) શંકાથી રહિત સ્થાનમાં શંકા કરે છે અને શંકાયુક્ત સ્થાનમાં શંકા કરતા નથી... સૂત્ર-૩૪ તેવી રીતે સુરક્ષિત સ્થાનોને શંકાસ્પદ અને બંધનયુક્ત સ્થાનોને શંકારહિત માનતા, અજ્ઞાન અને ભયથી ઉદ્વિગ્ન થયેલ તે મૃગ-હરણો બંધનયુક્તયુક્ત સ્થાનોમાં ફસાય છે... સૂત્ર-૩૫ તે સમયે તે મૃગ કદી તે બંધનને ઉલ્લંઘી જાય અથવા બંધનની નીચેથી નીકળી જાય તો તે બચી શકે છે, પણ તે મૂર્ખ મૃગ આ જાણતા નથી.. સૂત્ર-૩૬ તે અહિતાત્મા અર્થાત્ પોતાનું અહિત કરનાર અને અહિત કરનારી બુદ્ધિવાળો તે મૃગ તે બંધનવાળા આદિ વિષમ સ્થાને સ્થાને પહોંચી ત્યાં પગના બંધનથી બંધાઈને વિનાશને પ્રાપ્ત થાય છે. સૂત્ર- 37 સૂત્ર 33 થી 36 માં આપેલ દષ્ટાંતને આધારે સૂત્રકાર સૂત્ર 37 થી 40 માં અજ્ઞાનના વિપાકને કહે છે. આ પ્રમાણે કોઈ મિથ્યાદષ્ટિ, અનાર્ય શ્રમણ શંકા નહી કરવા યોગ્ય સ્થાનમાં શંકા કરે છે અને શંકા કરવા. યોગ્ય સ્થાનમાં શંકા કરતા નથી... સૂત્ર-૩૮ તે મૂઢ, વિવેકરહિત, અજ્ઞાની, ધર્મ પ્રરુપણામાં શંકા કરે છે, પણ આરંભ અર્થાત્ શાસ્ત્રજ્ઞાનથી રહિત હોવાને કારણે આરંભ અર્થાતુ હિંસાયુક્ત કાર્યોમાં તે અવિવેકી શંકા કરતા નથી... સૂત્ર– 39 જીવ સમસ્ત લોભ, માન, માયા, ક્રોધનો નાશ કરીને કર્મરહિત થાય છે, પણ મૃગ સમાન અજ્ઞાની જીવો, સર્વજ્ઞ કથિત આ પરમ-અર્થને અમલમાં મૂકતા નથી અર્થાત્ લોભ આદિનો ત્યાગ કરતા નથી. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(સૂત્રકૃત)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 9