________________ આગમસૂત્ર 2, અંગસૂત્ર 2 ‘સૂત્રકૃ’ વાયુથી સંગ્રહિત કે વાયુથી પરિગ્રહિત હોય છે. તે વાયુ ઉદ્ઘવાયુ હોય તો ઉદ્ઘભાગી, અધોવાયુ હોય તો અધોભાગી. અને તિર્થો વાયુ તિર્થો જાય છે. તે અપકાય જીવો આ પ્રમાણે છે - ઓરા, હિમ, ધુમ્મસ, કરા, હરતણુ અને શુદ્ધોદક. તે જીવો ત્યાં અનેકવિધ કસ-સ્થાવર પ્રાણીના રસનો આહાર કરે છે, પૃથ્વી આદિ શરીર પણ ખાય છે. યાવત્ આ પ્રમાણે તીર્થકરોએ કહ્યું છે. હવે બતાવે છે કે - આ જગતમાં કેટલાક જીવો ઉદકયોનિક, ઉદક સ્થિત યાવત્ કર્મના કારણે ત્યાં ત્રસસ્થાવર યોનિકોના ઉદકમાં ઉદકપણે (જળરૂપે) ઉત્પન્ન થાય છે. તે જીવો તે ત્ર-સ્થાવર યોનિકના ઉદકની. ચીકાશને ખાય છે. તે જીવો પૃથ્વી આદિ શરીરોને ખાય છે યાવત્ સ્વરૂપે પરિણમાવે છે. તે ત્રણ સ્થાવરયોનિક ઉદકોના અનેક વર્ણાદિ બીજા શરીર પણ હોય છે - એમ તીર્થકરોએ કહ્યું છે. હવે બતાવે છે કે - આ જગતમાં કેટલાક ઉદકયોનિક જીવો - યાવત્ - કર્મના પ્રભાવથી ઉદકયોનિક ઉદકમાં ઉદકપણે ઉત્પન્ન થાય છે. તે જીવો તે ઉદકયોનિક ઉદકના રસનો આહાર કરે છે. તે જીવો પૃથ્વી શરીરનો આહાર કરે છે યાવત્ બીજા પણ ઉદકયોનિક ઉદક વિવિધવર્તી શરીરવાળા હોય છે. તેમ કહ્યું છે. હવે બતાવે છે કે - આ જગતમાં ઉદકયોનિક જીવો યાવતુ કર્મના કારણે તેમાં જન્મે છે. ઉદકયોનિક ઉદકમાં ત્રસ-જીવરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. તે જીવો ઉદકયોનિક ઉદકની ચીકાશનો આહાર કરે છે. તે જીવો પૃથ્વી આદિ શરીર ખાય છે. યાવત્ બીજા પણ ઉદકયોનિક ત્રસ જીવો વિવિધવર્તી શરીરવાળા હોય છે. તેમ કહ્યું છે. સૂત્ર-૬૯૨ હવે આગળ કહે છે - આ જગતમાં કેટલાક જીવ વિવિધયોનિક છે યાવત્ પૂર્વ કર્મના કારણે તેમાં આવીને અનેક વિધ ત્ર-સ્થાવર જીવોના સચિત્ત કે અચિત્ત શરીરોમાં અગ્નિકાય રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. તે જીવો તે વિવિધ ત્રસ્થાવર જીવોની ભીનાશને ખાય છે. તે જીવો પૃથ્વીશરીર આહારે છે. યાવત્ પરીણમાવે છે. તે ત્ર-સ્થાવર યોનિક અગ્નિકાયના વિવિધ વર્ણાદિયુક્ત બીજા પણ શરીરો કહ્યા છે. બાકીના ત્રણ આલાવા ઉદકના આલાવા વત્ જાણવા. હવે આગળ કહે છે - આ જગતમાં કેટલાક જીવો વિવિધયોનિક છે. યાવત્ પૂર્વકર્મના ઉદયથી તેમાં આવીને અનેકવિધ ત્રસ સ્થાવર જીવોના સચિત્ત કે અચિત્ત શરીરમાં વાયુકાયરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. બાકીનું વર્ણન અગ્નિકાયના ચાર આલાવા મુજબ જાણવું. સૂત્ર-૬૯૩ થી 698 693- હવે પછી એમ કહ્યું છે - આ જગતમાં કેટલાક જીવો વિવિધયોનિક છે. યાવત્ કર્મના પ્રભાવથી ત્યાં આવીને અનેકવિધ વ્યસ-સ્થાવર જીવોના સચિત્ત કે અચિત્ત શરીરોમાં પૃથ્વી-શર્કરા-વાલુકા (આદિ રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે.) તે નીચેની ગાથાથી જાણવું - 694- પૃથ્વી, શર્કરા, વાલુકા, પથ્થર, શિલા, લવણ, લોઢું, કલઈ, ત્રાંબું, સીસું, રૂપુ, સુવર્ણ અને વજ. 695- હડતાલ, હિંગલોક, મનસિલ, સાસક, અંજન, પ્રવાલ, અભ્રપટલ, અભ્રવાલક અને બધા બાદરકાય મણિઓ. 696- ગોમેદ, રૂચક, અંક, સ્ફટિક, લોહિતાક્ષ, મરકત, મારગલ, ભુજમોચક અને ઇન્દ્રનીલ એ રત્નો. 67- ચંદન, ગેરુક, હંસગર્ભ, પુલાક, સૌગંધિક, ચંદ્રપ્રભ, વૈડૂર્ય, જલકાંત, સૂર્યકાંત. 698- આ ઉક્ત ગાથાઓ યાવત્ સૂર્યકાંત સુધી કહી, તેમાં તે જીવો આવે છે. તે જીવો ત્યાં અનેકવિધ ત્ર-સ્થાવર પ્રાણીના રસનો આહાર કરે છે. તે જીવો પૃથ્વીશરીર ખાઈને યાવત્ સ્વ-રૂપે પરીણમાવે છે. બીજા પણ તે ત્રસ-સ્થાવર યોનિકોના પૃથ્વી યાવતુ સૂર્યકાંત શરીર વિવિધ વર્ણ આદિવાળા યાવતુ કહ્યા છે. બાકી આલાવા ઉદક મુજબ છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ (સૂત્રકૃત)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 82