Page Text
________________
ગુપ્ત પરિભાષણાર્થક ‘મંત્રિ' ધાતુમાંથી “મંત્ર’ શબ્દ બનેલો છે. એટલે તેનો અર્થ ગુપ્તભાષણ’ થાય છે. મંત્રસંપ્રદાય એવા છે કે જ્યારે ગુરુ શિષ્યોને મંત્રદીક્ષા આપે ત્યારે તેનો કાન ફૂંકે. એટલે તેના કાનમાં મંત્ર બોલે.
પાર્વતીજીએ પ્રશ્ન કર્યો કે, “હે સદાશિવ, મંત્ર કોને કહેવાય ?” તેનો ઉત્તર આપતા સદાશિવ એટલે કે શંકરે કહ્યું, “હે પ્રિય! મનન અને પ્રાણથી મારા સ્વરૂપનો અવબોધ થવાથી તેમજ મારા અધિષ્ઠાનથી તે સમ્યપણે મંત્ર કહેવાય છે.”
લલિતસહસ્ત્ર નામની ટીકામાં કહ્યું છે, જે મનન, ધર્મથી પૂર્ણ અહંતા સાથે અનુસંધાન કરીને આત્મામાં ફૂરણાઓ ઉત્પન્ન કરે છે તથા સંસારનો ક્ષય કરનારા ત્રાણ ગુણવાળો છે તે મંત્ર કહેવાય છે.”
મીમાંસા મત અનુસાર જે વેદવાક્ય દ્વારા કોઈપણ ધર્મ કરવાની પ્રેરણા પ્રાપ્ત થાય તે મંત્રપદ બને છે.
મંત્ર એટલે વિશિષ્ટ મનન વડે, મંત્રના વર્ગો વડે મનનું સંકલ્પ - વિકલ્પોથી થતું રક્ષણ.
મંત્રમાં શબ્દશક્તિ, પુરુષશક્તિ અને પ્રત્યયની સાથે અભેદબુદ્ધિ જરૂરી છે. તે બધાનો અભેદ થવાથી મંત્ર પોતાનું કાર્ય કરે છે.
મંત્રની રચના ગમે તે મનુષ્ય કરી શકતા નથી. જેને આર્ષદૃષ્ટિ પ્રાપ્ત થઈ છે, જેઓ આગમ-નિગમનો ભેદ જાણે છે અને જેઓ મંત્રવિદ્યાના તમામ રહસ્યોથી પરિચિત છે એવા પુરુષો જ મંત્રની રચના કરી શકે છે.
મંત્ર એટલે અમુક પ્રકારના અક્ષરોની સંકલના. જેમ આકર્ષણ વિધુતના સમાગમથી તણખો ઉત્પન્ન થાય તેમ જુદા જુદા સ્વભાવવાળા અક્ષરોની યથાયોગ્ય રીતે સંકલન - ગૂંથણી કરવાથી કોઈ અપૂર્વ શક્તિનો પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. એ તો જાણીતી વાત છે કે મહાપુરુષોએ ઉચ્ચારેલા સામાન્ય શબ્દોમાં પણ અદ્ભુત સામર્થ્ય રહેલું છે, તો પછી ઉદ્દેશપૂર્વક વિશિષ્ટ વર્ગોની સંકલનાથી યોજેલા પદોના સામર્થ્યની તો
વાત જ શી ? આવા મંત્રપદોના રચયિતા જેટલે અંશે સંયમ અને સત્યના પાલક હોય એટલે અંશે વિશિષ્ટતા સંભવે. તેથી જ મંત્રની પરિભાષા પરિવર્તન કરવામાં આવે તો તે મંત્રની ગરજ સારી શકે નહીં.
સ્ત્રી દેવતાથી અધિષ્ઠિત હોય તે ‘વિદ્યા',
પુરુષ દેવતાથી અધિષ્ઠિત હોય તે ‘મંત્ર'. મંત્રની પ્રાપ્તિ :
મંત્રની પ્રાપ્તિ એટલે મંત્રને સિદ્ધ કરવો, મંત્રને સફળ કરવો. આ પ્રાગટ્ય કરવા માટે કેટલીક જરૂરિયાતો હોય છે. એ પરિપૂર્ણ કર્યા પછી જ મંત્ર સિદ્ધ થાય છે.
સૌ પ્રથમ જૈન અને જૈનેતર બધા જ ગ્રંથો એ વાતે સર્વસંમત છે કે જે મંત્ર સિદ્ધ કરવો હોય તેના જે અધિષ્ઠાયક દેવ હોય તેના પ્રત્યેની શ્રદ્ધા અનન્ય કોટિની હોવી જોઈએ.
વળી, આ મંત્ર ગુરુ દ્વારા પ્રદત્ત આમ્નાય પ્રાપ્ત થયેલો હોવો જોઈએ. જો આ વસ્તુ ના હોય તો મંત્ર ફળદાયક થતો નથી. પછી ભલે તે મંત્રનો તેના માટે વિદિત કરેલો જાપ યા તપ આદિ કરવામાં આવે.
વિધિનો ઉલ્લેખ કરતા કહેવાય છે કે શરીરને સુખ થાય એવા આસને બેસી, ઓષ્ટપુટને જોડેલું રાખી, નાસિકાના અગ્ર ભાગ ઉપર નેત્રયુગલને સ્થાપી, દાંતો પરસ્પર સ્પર્શ ન કરે તેવી રીતે રજોભાવ અને તમોભાવથી રહિત એવું પ્રસન્ન વદન રાખી, ભૂચાલન વગેરેથી રહિત થઈ, પૂર્વાભિમુખ, ઉત્તરાભિમુખ યાજિનપ્રતિમાને અભિમુખ બની, પ્રમાદનો ત્યાગ કરી, શરીરને સીધું અને સરળ રાખી ધ્યાનનો પ્રારંભ કરવો જોઈએ.
મંત્ર આરાધનામાં સ્થાન એ મહત્ત્વની વસ્તુ છે. મંત્રવિજ્ઞાનમાં લખ્યું છે કે શિવજી કહે છે કે ઘરમાં કરેલો જાપ એકગણું ફળ આપે પણ ગૌશાળામાં કરેલું ધ્યાન સો ગણું ફળ આપે, પવિત્ર ઉદ્યાનમાં કરેલા જાપનું ફળ હજાર ગણું, પવિત્ર પર્વત ઉપર જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૧૪૫
જ્ઞાનધારા - ૨૦
| SR No. | 035316 |
| Book Title | Jain Mantra Stotra Ane Yantra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gunant Barvalia |
| Publisher | Arham Spiritual Centre |
| Publication Year | 2020 |
| Total Pages | 152 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 2 MB |