________________
એ જે પણ હોય, ઋષિમંડળ સ્તોત્ર વર્તમાન જૈનસંઘમાં શ્રમણોની નિત્ય આરાધનાનું એક અનિવાર્ય અંગ બનેલું જણાય છે. અનેક શ્રાવકો પણ તેની આરાધના કરનારા બન્યા છે. તેના પટ, યંત્ર આદિની પણ ઉપાસના થાય છે. આ સ્તોત્રની આરાધના શુદ્ધ આત્મતત્ત્વનો બોધ કરાવનારી અને પરમતત્ત્વ સાથે મિલન કરાવનારી છે.
(જૈનદર્શનના અભ્યાસુ મુંબઈ સ્થિત અભયભાઈ એન.એમ. કોલેજના ગુજરાતી વિભાગના અધ્યક્ષ છે. મુંબઈ યુનિ. ના Ph.D. ના ગાઈડ છે અને તેઓના પાંચ પુસ્તકો પ્રગટ થયા છે.)
મંત્ર અને સ્તોત્રવિષે કેટલીક પાયાની વાતો
- ડૉ. સેજલ શાહ
મનુષ્ય માત્રની ભક્તિ સાથે કામના જોડાયેલી હોય છે. તે નિર્દોષ પણ હોઈ શકે અને રાગી પણ. શબ્દ એક શક્તિ છે અને તેના કેટલાક જોડાણો અને શક્તિના સંયુક્ત સંધિથી કેટલાક વિશિષ્ટ પદ નિર્માણ થાય છે, જેનામાં ઊર્જા નિર્માણ કરવાની ગજબની શક્તિ હોય છે. મંત્રનો અર્થ છે ધ્વનિ, કોઈ એક વિશિષ્ટ ઉચ્ચારણ. આજે આધુનિક વિજ્ઞાન સૃષ્ટિના સમગ્ર અસ્તિત્વને ઊર્જાના પ્રતિધ્વનિ, સ્પંદનોના વિવિધ સ્તર તરીકે જુએ છે. જ્યાં સ્પંદન છે ત્યાં ધ્વનિ હોય જ. એટલે, એનો અર્થ એમ થાય કે, સૃષ્ટિનું સમગ્ર અસ્તિત્વ એક પ્રકારનો ધ્વનિ અથવા અવાજોનું એક જટિલ મિશ્રણ જ છે - સૃષ્ટિનું સમગ્ર અસ્તિત્વ એકથી વધુ મંત્રોનું જટિલ મિશ્રણ છે. મંત્રોમાં જે અવાજ અને સ્પંદન હોય છે તેને મનુષ્યની શક્તિ વિશિષ્ટ રૂપ આપી શકે છે. અહીં બે ભૂમિકા મહત્ત્વની છે, એક તમારું સમર્પણ અને શ્રદ્ધા. મંત્ર એ છે જેમાં સ્વયંને ઢાળી દેવા માટે તમે સખત પરિશ્રમ કરો છો કારણ કે જયાં સુધી તમે સ્વયં ચાવીરૂપ નહીં બની જાવ, ત્યાં સુધી તમને અસ્તિત્વનો અર્થ નહીં સમજાય. મંત્રના રૂપમાં એકાકાર
જ્ઞાનધારા - ૨૦
જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૧૦૫
