Marathi - Tattvasara

SR No.: 035284
Original Sutra Author: N/A
Author: Changdev Vateshwar
Publisher: Prachya Granth Sangrahalay
Publication Year: 1936
Total Pages: 112
Language: Sanskrit, Marathi
Classification: Book_Other
File Size: 7 MB

Page 18

ग्रंबाचें अंतर्याम पाहिल्यावर थोडेसें बहिरंगाकडेही लक्ष्य दिले पाहिजे. ग्रंयाचा छंद ओंवी असल्याबद्दल स्वतः चांगदेवानेच अंतिम ओंवींत सांगितले आहे. हा मराठी भाषेतील आद्य छंद होय. मोमेश्वराचा असा स्पष्ट उल्लेख आहे की 'महाराष्ट्रेषु योषिन्दिरोंवो गेया तु कण्डने' म्हणजे महाराष्ट्रांतील बायका कांडतांना ओंव्या गात असतात. अभंग हे नांव जरी जुन्या ग्रंथांत सांपडत नसले तरी ओंवी हे नांव सर्रास सांपडते. ओंवीबद्ध ग्रंथ लिहिणाऱ्या सर्वांनी बहतेक आपल्या ग्रंथाच्या शेवटी या छंदाचे नांव घातले आहे. ज्ञानेश्वरांनी तर 'तैसी गाणीवेते मिरवी, गीतेवीण ही रंगु दावी, तो लोभाचा बंधु वोवी, केली मियां' असे कारण दाखवून ओंवो छंदाचा अंगीकार केला आहे. ___ओंवी शब्दाची व्युत्पत्ति राजवाडे यांनी आपल्या मराठी छंदावरील लेखांत पुढील प्रमाणे दिली आहे. "ऊङ=सूत्र ओंवणे ह्या धातूपासून ओवी हा शब्द निघाला आहे. आ+ऊयन =ओयन =ओयनिका=ओवणिकाओवइआ
=ओवीआ, ओविया. अथवा वे (ओंवणे, ग्रंथ रचना करणे) या धातूपासून नाम ऊति. आ+ऊति=ओति=ओइ=वोवी=ओंवी. अशीहि सिद्धि होऊ शकेल. परंतु ओवणिका हा शब्द ज्या अर्थी शके १५६०तील मुहारिमल्लबास नामें करून मानभाव ग्रंयकाराच्या दर्शनप्रकाश ग्रंथांत आला आहे, त्या अर्थी पहिलीच व्युत्पत्ति ग्राह्य दिसते." पण या दोन्ही व्युत्पत्ति समाधानकारक वाटत नाहीत. कारण आ उपसर्गपूर्वक ऊङ धातु कोठे वापरलेला आढळत नाही. आ+वे धातु जरी उपयोगांत असला तरी ऊति या शब्दाबरोबर आ लागून ओति हा शब्द अप्रयुक्तच आहे. सबब ओंवी शब्दाची व्युत्पत्ति निराळयाच प्रकाराने केली पाहिजे. शिवाय वरील व्युत्पत्तींत घेतलेल्या ओंवणे या अर्थावरूनही ओंवीच्या प्राचीन प्रकाराची उपपत्ति लागत नाही.
ओंवी शब्दाची वर दिलेल्या दोन प्रकारांहून निराळी अशी सिद्धि करतां येण्यासारखी आहे. ती म्हणजे आ+वप् घातूपासून. आवप्=वांटा काढून ठेवणे. यज्ञांत प्रत्येक देवतेस अनुलक्षून जो हविर्भाग निराळा काढून द्यावयाचा असतो त्याचें नांव आवपन. आवपनी, भाषपनिका ही यज्ञांतील लहान पात्रांची