________________
અકબર કા વિદ્યાપ્રેમ
૩૭ જબ વે શેખ ભાવન સે હલ ન હે સકી, તબ મૅને સમ્રાટ કે ઈસકી સૂચના દી. ઉન્હોંને શેખ ફૂંછ ઔર ફિર હાજી ઈબ્રાહીમ કો અનુવાદ કરને કી આજ્ઞા દી....... અથર્વ મેં એક મંત્ર કે વિષય મેં મેં લિખા હૈ કિ બિના ઇસકા પાઠ કિયે મુક્તિ નહીં મિલ સકતી. ઈસ મંત્ર મેં લ” અક્ષર કઇ બાર આયા હૈ, ઔર યહ હમ લોગે કે “લા ઈલાહ ઈલિલ્લાહ’ સે બહુન-કુછ સાદસ્ય રખતા હૈ. ઈસ ગ્રંથ સે મુઝે માલૂમ હુઆ કિ હિંદૂ અવસ્થાવિશેષ મેં ગોમાંસ ખા સકતે હૈં. યહ ભી માલૂમ હુઆ કિ પહલે વે મુર્દો કે જલાને કે બજાય દફનાતે થે. શાસ્ત્રાર્થ મેં શેખ ભાવન યહી બાતેં દિખા કર બ્રાહ્મણે કે નિરુત્તર કર દેતા થા. વહ સ્વયં ઇનહીકે દેખ કર મુસલમાન હુઆ થા, જિસકે લિયે હમેં ખુદા કા શુક્રિયા અદા કરના ચાહિયે.”
મહાભારત કે અનુવાદક યા અનુવાદનિરીક્ષક નકીબખાં, અબ્દુલ કાદિર બદાયૂની ઔર થાનેશ્વર કે શેખ સુલતાન થે. બદાચૂની કે યહ કામ જરા ભી પસંદ ન થા; પર પાપી પેટ કે કારણ ઉસે ઇસ જુયે મેં જીતના હી પડી. ઈસ ગુનાહ કે લિયે ખુદા સે માફી માંગતે હુયે વહ લિખતા હૈ–“દો રાત તો સમ્રા ને ખુદ તર્જુમા કિયા ઔર નકીબખાં સે ભાવાર્થ લિખાતે ગયે. તીસરી રાત ઉબહેને મુઝે બુલા કર નકીબખાં કે સાથ કામ કરને કા હુકમ દિયા. તીન-ચાર મહીને મેં, “ખુરાફાત ઔર બેહૂદગી' સે ભરી હુઈ, ઈસ કિતાબ (મહાભારત) કે ૧૮ પર્વો મેં સે દો કા અનુવાદ પૂરા હુઆ, ઔર સમ્રાટ કે સામને પેશ કિયા ગયા. ઉન્હે મેરા અનુવાદ પસંદ ન આયા ઔર ઉન્હોંને મુઝે ગુસ્સે મેં “હરામખેર” તક કહ ડાલા ! ફિર યહ કામ નકીબખા, મુલ્લા શેરી, થાનેશ્વર કે સુલતાન હાજી ઔર શેખ ફેજી કે સૌપા ગયા. હાજી સાહબ ને અપને અનુવાદ મેં મક્ષિકા સ્થાને મક્ષિકાવાલી કહાવત ચરિતાર્થ કર દી. કુછ હી સમય બાદ ઉનકી દરબાર સે બિદાઈ હો ગઈ, ઔર આજકલ આપ ભખર મેં સમય બિતા રહે હૈ. હાં, કૌર ઔર પાંડવ કા યુદ્ધ જારી હૈ, અનુવાદ હતા હી જા રહા હૈ. હમારી તો ખુદા સે યહી દુઆ હૈ કિ જિન લેગ કા ઈસ કામ મેં હાથ નહીં હૈ, જે ઇસ્લામ કે સચ્ચે બંદે હૈં ઔર અપને ગુનાહોં કી સચ્ચે દિલ સે માફી માંગતે , ઉન પર વહ રહમ કરે ઔર ઉન્હેં દોજખ કી આગ સે બચાવે !” મહાભારત કો અકબર રકમનામા” (વીરરસ કા કાવ્ય) કહા કરતા થા. ઉસને ઈસકે અનુવાદ કી કિતની હી સુંદર પ્રતિયાં તૈયાર કરાઈ થી. એક પ્રતિ કલકત્તે મેં એશિયાટિક સોસાઈટી કી લાઈબ્રેરી મેં ભી હૈ.
રામાયણ કે અનુવાદક ભી પ્રાયઃ વહી થે, જે મહાભારત કે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com