________________
ભારત મે' સુખસમૃદ્ધિ કા સમય
५९ - भारत में सुखसमृद्धि का समय
૩૧૭
( શ્રીયુત ચિ ંતામણિ વિનાયક વૈદ્ય ને મધ્યયુગીન ભારત કા અગરેજી મે' કૃતિહાસ લિખા હૈ. યહ તીન ભાગેાં મેં સમાપ્ત હુઆ હૈ. ઇસકા હિંદી મેં ભાષાંતર ભી હૈ। ગયા હૈ. ઇસકે દૂસરે ભાગ મેં સન્ ૭૫૦ સે સન્ ૧૦૦૦ તક કે ભારત કા ઇતિહાસ વિષ્ણુ ત હૈ. ઇસ કાલ મેં સન ૮૦૦ સે સન ઇતિહાસ કા વૈદ્ય મહેાદય ને ભારત કા સુવણૅ કાલ બતાયા હૈ. ઇસ કાલ મેં ભારત મેં સુખસમૃદ્ધિ કી કયા અવસ્થા થી, ઉસકા વધ્યું ન ઇસ ગ્રંથ કે જિસ પ્રકરણ મેં આયા હૈ ઉસીકા કુછ સંગ્રહિત અશ યહાં (‘‘સરસ્વતી” અગસ્ત ૧૯૭૦ મે') દિયા ગયા હૈ. )
૧૦૦૦ કે કાલ કે ભારત કે
ભારત કે આજ તક કે ઇતિહાસ મે` ૪૦ સ૦ ૮૦૦-૧૦૦૦ (વિ॰ ૮૫૭–૧૦૫૭) ઇન દા શતાબ્દિયાં જૈસા વૈભવ-સંપન્ન, સમૃદ્ધિ ઔર સુખ કા કાલ કિસી અન્ય શતાબ્દી મે દેખ નહી પડતા. ન શતાબ્દિયાં મેં ભારત પૂર્ણ સ્વતંત્ર થા ઔર દેશભરમે સમૃદ્ધિ ઔર શાન્તિ કા સામ્રાજ્ય થા. ધામિક પરિસ્થિતિ નિર્દોષ થી. સમગ્ર દેશ મે એક હી ધર્મ પ્રચલિત હૈાને સે જનતા મે` વૈમનસ્ય કા અભાવ ઔર એકતા દેખ પડતી થી. વિભિન્ન જાતિયાં ગે ભેદભાવ ન હેાને કે કારણુ વિરેધ કી ગુ ંજાશ નહીં થી. સેના કા પ્રબંધ ઉત્તમ થા. ઇસ કારણ વિદેશી આક્રમણ કા ભય નહી થા ઔર રાજ્યવ્યવસ્થા ભી પ્રશ્ન કે લિયે સુખકર થી. ઐસી સમૃદ્ધિ ઔર શાન્તિ કા સમય કદાચિત વૈદિક યુગ અથવા મુદ્દે કે પૂર્વ રહા હા. પરંતુ બૌદ્ધ કાલ સે લે કર આજ તક કે ખીચ મેં ઇસ પ્રકાર કે સુવર્ણ કાલ કા પતા નહીં ચલતા.
ઇસ સર્વાંગ–સુંદર સમય કે હર એક પહલૂ પર વિચાર કરના આવશ્યક હૈ. ઇસ સમય કી સબ સે અધિક મહત્ત્વ કી બાત યહુ હૈ કિ સમગ્ર દેશ મે` એક હી ધમ કા પ્રભાવ થા. કુમારિલ ભટ્ટ ઔર શકરાચાય । વૈદિક ધર્મો કા (વૈદિક વિધિ ઔર વૈદિક તત્ત્વજ્ઞાન દેનેાં કા) પુનરુજ્જીવન કર દિયા થા. ઈસ નવીન ધ– મત .મેં સાંપ્રદાયિક મત-ભેદ ભી ઉત્પન્ન નહી. હુયે થે. ઈસસે સમસ્ત જનતા કી એક હી વૈદિક ધર્માં મે' અટલ શ્રદ્ધા થી. વહુ ઇસ ૯૬ તક પહુંચ ગઇ થી કિ દેશ મેં કહી બૌદ્ધ દેવાલય નહીં દેખ પડતે થે. બૌદ્ધ ધર્મ કી તરહ જૈન ધમ કા પૂરા પતન નહી' હુઆ થા. ઈસ કારણ ઉસકા પ્રભાવ કહી કહી દેખ પડતા થા. ગુજરાત, દક્ષિણ મહારાષ્ટ્ર, પંજાબ અથવા રાજપૂતાના મેં પ્રખ્યાર ન હેાને સે ઉસકા ક્રાઇ મહત્ત્વ નહીં થા. સારાંશ, ઉસ સમય ભારતવર્ષીભર મે’એક હી ધર્માં કા—વૈદિક ધર્મ ફા—
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com