________________
પટને કી સ્વિંટલ લાઇબ્રેરી ર૫૭ મુંહ સે નિકલ પડતે હૈ. ઇન ચિત્રોં કે અલાવા દૂસરે-દૂસરે ચિત્ર ભી બહુત હી સુંદર હૈ. કિંતુ યદિ ઉન સબકા વર્ણન કિયા જાય, તે એક પુસ્તક હી તૈયાર હે જાય. અતએ ઇસ છેટેસે પરિચય મેં ઉનકે લિયે સ્થાન નહીં.
ખુદાબક્ષખાં ને ઉપર્યુક્ત પુસ્તકાલય કે ભવન ઔર બાગ કે સાથ હી, સન ૧૮૯૧ ઇસ્વી મેં એક ટ્રસ્ટડીડ કર કે દ્રસ્ટિ કે સિપુર્ઘ કર દિયા. ઉસ ડીડ કી એક શર્ત યહ હૈ કિ કુછ ખાસ કારણે કે છોડ કર પુસ્તકાલય કી કોઈ ભી પુસ્તક કહીં બાહર નહીં લે જાઈ જાયગી. એક બાર બ્રિટિશ મ્યુઝિયમ કે અધિકારિયોં ને સમસ્ત એરિયંટલ લાઈબ્રેરી કે ખરીદ લેને કે અભિપ્રાય સે એક બડી રકમ કો પ્રલોભન દિખાયા; કિંતુ ખુદાબક્ષખાં ને સાફ નાહીં કર દી. ઈસ તરહ ઈસ પુસ્તકાલય કે સાથ ઉનકા નામ જુડવાને કી ભી લોગ ને બડી કેશિસેં કીં; લેકિન આપને અસ્વીકાર કર દિયા. આપકે નિઃસ્વાર્થ ભાવ કા યહ દૂસરા પ્રમાણુ હૈ; કિંતુ ઈસસે ક્યા ? આપકી કીતિ કભી કવલિત હોનેવાલી નહીં. આજ ઈસ જગત્રસિદ્ધ પુસ્તકાલય કે બગલ મેં હી આપકી કબ્ર– અત્યંત સીધી-સાદી ઈટો કી બની કબ્ર–પુસ્તકાલય કે પ્રત્યેક દર્શક કે હૃદય મેં આપકે પ્રતિ શ્રદ્ધા-ભક્તિ ઉત્પન્ન કરી દેતી હૈ. આજ સંસાર કે બઢે-બડે વિદ્વાને ઔર વિઠભંડલિયોં મેં આપકી ચર્ચા શ્રદ્ધા ઔર ભક્તિ કે સાથ હોતી હૈ, ઔર ઈ પુસ્તકાલય કોઇસકા નામ એરિયંટલ લાઈબ્રેરી તેને પર ભી–શાયદ શ્રદ્ધાભકિત કે કારણ હી ઉત્સાહિત હે કર લોગ ખુદાબક્ષખાં-લાઇબ્રેરી કહ દેતે હૈં. યહ હૈ આપકી નિઃસ્વાર્થ ઔર લોકસેવા કા પુરસ્કાર!
યહ પુસ્તકાલય જિતના હી પ્રસિહ, સુંદર ઔર ઉપયોગી હૈ, ઉતના હી મૂલ્યવાન ભી હૈ. આજ ઇસકી સંપત્તિ સબ મિલા કર પ્રાયઃ ૯ લાખ રૂપિયે કી હૈ. ઇસ પુસ્તકાલય પર સંસાર કે બડે બડે વિદ્વાન મુગ્ધ હૈ. સમ્રા પંચમ જોર્જ, વર્તમાન પ્રિન્સ ઓફ વેલ્સ તથા લૈર્ડ કર્ઝન ને ઈસકે દર્શન કરના અપના કર્તવ્ય સમઝા થા.
કિંતુ હમેં તો ઇસ પરાઈ વસ્તુ પર શ્રદ્ધા રખતે હુએ ભી, ઉસ પર ગૌરવ કરતે હુએ ભી, ઉસસે ન–જાને કર્યો ઈર્ષા હોતી હે; સાથ હી અપની દુરવસ્થા પર રહમ ભી આતા હૈ. હમારે યહાં લાઑ લખપતિ હૈ, હજારો હિંદી કે હિમાયતી હૈ, ઔર સૈકડે સંગ્રહ તથા સાહિત્યસેવા મેં સંલગ્ન હૈ; કિંતુ ક્યા હમેં ભી કુછ વૈસી હી, સંસાર કો ચકિત કરનેવાલી, દશક પર જાદૂ ડાલનેવાલી ઔર વિદ્વાને કે લિયે આદર ઔર શ્રદ્ધા કી ચીજ પ્રાપ્ત હૈ?
| ( “માધુરી”ના એક અંકમાંથી)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com