________________
[૧૧] સત્યનું દર્શન
વ્યા
દર્શન-વિશુધ્ધિના મુદ્દામાં ઘણું જ અગત્યને મુદ્દો હોય તે આ છે. જ્યાં સુધી માનવ નિમાં વાપક અને સર્વાગી સત્યના દર્શન ન થાય સુધી એની સાધના ૧૫ક નથી બનતી. વ્યાપક સત્યદર્શનમાં મુખ્યત્વે ત્રણ અંતરાયો છે –(૧) પક્ષાંધતા : કુસંસ્કારોના કારણે ઘણીવાર પક્ષાંધતા આવી જતાં સત્યના દર્શન થતાં નથી. (૨) દીનતાઃ એ પણ અંતરાય છે. તે માટે અજ્ઞાન, આળસ, અંધવિશ્વાસ વગેરે કારણભૂત બને છે. (૩) એક્ષત-આમ: સત્યના વિભિન્ન રૂપે સારી પેઠે નહીં સમજવાને લીધે પેદા થયેલ એકાંત આગ્રહ.
આ ત્રણે દેષને દુર કરવા માટે ત્રણ વસ્તુઓની જરૂર છે - (૧) નિષ્પક્ષતા, (૨) પરીક્ષા (૩) સમન્વયશીલતા. આ ત્રણે ભેગા થાય તે વ્યાપક સ :- દર્શન થઈ શકે છે. હવે આપણે એક એક ગુણ ઉપર વિચારીએ.
નિપક્ષતા : સૌથી પહેલાં નિષ્પક્ષતાને લઇએ. એક ચિત્ર ઉપર બીજું ચિત્ર ઉપસી શકતું નથી; સિવાય કે નીચેના ચિત્રને બીજા રંગથી દેરવામાં આવે. એવી જ રીતે હદય પહેલાંથી જ સંસ્કાર, પક્ષપાત, કે પૂર્વગ્રહના રંગથી રંગાયેલું હોય તે તેના ઉપર સત્યનું ચિત્ર ઉઠી શકતું નથી. કાં તે એ દેશોને કાઢવા પડે કાં ઉપશમન-દબાવવા પડે.
બે મંકોડાનું દષ્ટાંત લઈ એ. એક રહેતું હતું મીઠના પહાડ ઉપર અને બીજો રહેતો હતો સાકરના પહાડ ઉપર. બન્ને વચ્ચે મિત્રતા બંધાઈ ગઈ. બંને જણ પિતાપિતાના સ્થાનની ખૂબ જ પ્રશંસા કરતા. અને એકબીજાને ત્યાં જવાનું નિમંત્રણ આપતા.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
