________________
૧૮૮
માટી બધા વાસણોમાં એક જ પ્રકારની હોવા છતાં જુદી જુદી આકૃતિના કારણે, તેમનાં નામે જુદાં જુદાં હોય છે. જેમકે ઘડે, તાવડી, હાંડલી વગેરે. તેવી જ રીતે આત્મતત્વ બધાં છવોમાં લેવા છતાં શરીર, યોનિ, જાતિ વગેરેના કારણે તેમ જ કર્મભેદના કારણે આત્મા વહેવારનયની દષ્ટિએ જુદે જુદે છે. જે એક જ આત્મા માનવામાં આવે તે એક જ આત્માની મુક્તિમાં બીજા બધાની મુકિત થવી જોઈએ, જે થતું નથી. એટલે વેદાંતનું જેમ એક પાસું છે તેમ આ પણ બીજું પાસું છે તેમ બતાવ્યું.
સાંખ્યદર્શન અપરિણામી નિત્ય આત્માને માને છે. તેમાં જૈન મતે સંશોધન કરી આત્માને નિત્ય માન્યો પણ સાથે પરિણામ મા. કુટસ્થ નિત્ય માનવા જતાં પહેલાં બતાવેલ દોષ આવતા હતા; વળી બીજે દેષ એ આવતું હતું કે જે આત્મા શુદ્ધ-બુદ્ધ મુકત અને નિર્લેપ, ટુંકમાં અપરિણમી છે, તે પછી અહિંસા, સત્યાદિની સાધના કરવાથી, જપ-તપ કરવાથી કે બીજે સંપુરૂષાર્થ કરવાથી શું ફાયદે છે? તેની જરૂર પણ શી છે? પછી ચાર-શાહૂકાર, સાધુ-મુસાધુ વગેરે સમાન જ લેખાય.
એક રોગી વૈદ્ય પાસે ગયે. વેવે તેને કહ્યું : તું તો રેગી છે જ નહીં, તારે ને રોગને શું લેવા-દેવા? રોગ તારો સ્વભાવ જ નથી!” આમ કહેવાથી તે વહેવાર ચાલે જ નહીં. પછી દરદી દરદી ન રહે
અને વૈદ્યની જરૂર પણ ન રહે. - એટલે જૈનતત્ત્વજ્ઞાને એક તરફ આત્માને નિત્ય માન્યો છતાં બીજી તરફ તેને પરિણમનશીલ ગણ્યો છે. આત્માને કદિ નાશ ચતે નથી, એ અર્થમાં નિત્ય માન્ય છે અને પરિણામી એ અર્થમાં કે શરીર સાથે કર્મો સાથે તે બંધાય છે, તેથી વિવિધ ગતિ અને યોનિઓમ પરિભ્રમણ કરે છે. જે કુટસ્થ નિત્ય માનવામાં આવે તે જુદી જુદી યોનિઓમાં ભ્રમણ કરવાનું બને જ નહીં વેદાંતની જેમ દસ્ય જગતને અધ્યાસ કે ભ્રમ માનવાથી ન ચાલે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
