________________
૨૭૧
એનો અર્થ એવો પણ નથી કે આ પ્રકારની આત્મીયતાને કારણે ગમે તેવાને અપનાવીને ફરવું. દેશ હેય તે જરૂર તરત દૂર કરવા જોઈએ. ગાંધીજીએ સમાજવાદી ગૃપને કોંગ્રેસમાં સમાવી લીધો હતો. તેઓ એનું ઘડતર પણ કરતા હતા. એકવાર તેમણે આચાર્ય નરેંદ્રદેવને પ્રમુખ બનાવવા માટે પ્રયત્ન પણ કર્યો અને એમની હારમાં પોતાની નામોશી દર્શાવતી નોંધ કે લેખ તેમણે હરિજનમાં લખ્યો હતો. સ્વરાજ્ય પછી
જ્યારે દેશ ઉપર અનેક આફતો એકી સાથે આવી ત્યારે સમાજવાદી ગૃપ અલગ પક્ષ રચવાની વાત કરવા લાગે ત્યારે ગાંધીજીએ સાફ સાફ કહી દીધું કે “ઈશ્વર પણ તમને માફ નહીં કરે.”
આટલી બધી ઝીણવટથી વિશ્વવલે દરેક બાબત જેવાની રહેશે. તે કાંતદ્રષ્ટા હશે અને જાણતો હશે કે અમૂક બળ આગળ વધતાં - અનિષ્ટ વધશે અને અમૂક બળથી ઈષ્ટનું સમર્થન થશે. પછી તે યોગ્ય રીતે ખરા બળને પ્રેરક બનશે.
- દેશ, વેશ, ભાષા અને સંસ્કૃતિથી પર વિશ્વહિત : વિશ્વવત્સલને પાંચમો ગુણ એ હશે કે તે દેશ, વેશ, ભાષા અને સંસ્કૃતિથી પર રહીને વિશ્વહિતના પ્રશ્નો વિચારતો હશે અને તે માટે આચરણ પણ કરતો હશે.
ગાંધીજી પછી આ ભૂમિકા તે સારી રીતે તૈયાર થયેલી છે; તેમજ અનુબંધ વિચાર પણ ખેડાયો છે એટલે આચરણમાં મૂકવાની આજે સુંદર તક છે. વિશ્વવત્સલ એટલો બધે તૈયાર હોય કે એને ગમે તેટલાં કષ્ટો કે પ્રલોભને આવે એ વિશ્વ વાત્સલ્યભર્યા વિશ્વહિતના માર્ગથી ચલિત થતું નથી,
પણ, એ મરજીવો માણસ મળશે કયાંથી?
બહુ અનુભવના અંતે મને લાગ્યું કે અવસાન પહેલાં શ્રીમદ્ રાજચંદજી જે ઉદ્ગારો કાઢી ગયા તે ખરા છે. તેમણે કહ્યું :–
સ્થિતિ એવી આવી પડી છે, થાક વધી ગયો; સહરાનું રણ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
