________________
આમ વિશ્વવત્સલ બને ત્યાં સુધી કોઈને કોઈને માટે ભોગ ન અપાય એ અન્યાયને નિવારવાને પ્રયોગ કરતો જ હોય છે. સમષ્ટિ સુધી પહોંચવાને એને આ બીજો ગુણ છે.
(૩) અહિંસાને સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ વિચાર : વિશ્વવત્સલ ત્રીજો ગુણ એ હોય છે કે તે અહિંસાને સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ વિચાર કરતા હેય. આમ તો સમષ્ટિ સુધીના વિચારમાં આ વાત એક અંશે આવી જાય છે પણ અહીં સુક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વિચારની રીતે અહિંસાને બીજે અર્થ લેવાયો છે. તે એ કે, મન, વચન અને કાયાથી હિંસા કરવી નહીં, કરાવવી નહીં અને કરતાનું સમર્થન પણ ન કરવું. અહિંસાને આ એકાંગી અને નિષેધાત્મક અર્થ થાય છે. ત્યારે તેની પણ બીજી બાજુ નિષેધાત્મક છે. તે એ કે મન, વચન અને કાયાથી અહિંસાનું પાલન કરવું, કરાવવું અને અહિંસા પાળનારનું સમર્થન કરવું. અહિંસાને આમ સંપૂર્ણ વિચાર થતાં, તેમાં સેવા, ક્ષમા, દયા, કરૂણા, પ્રેમ, વાત્સલ્ય તેમજ સહાનુભૂતિ, આત્મીયતા સહેગ, ન્યાય વગેરે આવી જાય છે.
આજે ને આજે સૂક્ષ્મ અહિંસા સુધી ન જઈ શકાય, પણ એનું લય એ હોવું જોઈએ, આ વાત થાય છે ત્યારે જૈનધર્મની ભવ્ય સ્મૃતિ આવી જાય છે. ત્યાં આવી રીતની સૂક્ષ્મ અહિંસાને ખૂબ વિચાર કરવા માં આવ્યું છે. પણ અગાઉ જણાવવામાં આવ્યું કે અહિંસાને કેવળ એકાંગી કે નિષેધાત્મક અર્થ ઘટાવવામાં આવતાં, તે એકાંગી અને નિવૃતવાદી બની ગઈ છે. એમાંથી દંભ, બીજી તરફ નફરત, ઈર્ષા, દેષકષ્ટિ વગેરે દુર્ગુણ પાંગર્યા છે.
જૈન ધર્મની અહિંસામાં તો એટલી ઝીણવટથી ઉચ્ચ સાધકને ચાલવાનું હેય છે કે અમૂકને કેઈએ માર્યો તે એ વાત સાંભળીને; મન કે વાચાથી જે એમ આવી જાય કે “સારું થયું. એજ લાગને હતે !તે એ વિચાર માનસિક હિંસા થઈ અને ઉદ્દગાર વાચિક (વચનની) હિંસા થઈ.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
