________________
વડે “ધર્મ-સંબંધ જળવાતા હોય તે વિચાર એ “અનુબંધ વિચાર” છે. પાપ-પુણ્યને અનુબંધ એટલે કે મોક્ષ :
જૈન વિચારકો કેટલીક વખત એમ કહે છે કે “પુણ્યને છેટું કરે અથવા તો પાપથી જ વેગળા રહો નહીં તે ધર્મ આવશે નહીં.” એટલે કે મેક્ષ મળશે નહીં. પણ એમાંયે જે અનુબંધને વિચાર નહીં હેય તે તેમ નહીં થાય. અનબંધ માટે જેનાચાર્ય કહે છે કે –
“પુષ્ટિ પુળ્યોપયઃ શુદ્ધિ પક્ષના નિર્માતા |
અનુવન્વિને દૂમિન્ મેન મુક્તિઃ પર II
–પુણ્યને પહેલો ઉપચય-સંગ્રહ કરીને સમાજજીવનની પુષ્ટિ કરવી જોઈએ, સાથેસાથે સમાજમાં પડેલાં પાપ ને અનિટોને નાબુદ કરીને શુદ્ધિ પણ સાથે કરવી જોઈએ. આમ બન્નેને અનુબંધ-એટલે કે પુણ્યની પુષ્ટિ અને પાપની શુદ્ધિ થયા પછી ક્રમશઃ પરામુકિત થાય છે.
આ કહેવાનું કારણ એટલું જ છે કે ઘણું સાધકો, ધર્મના નામે કેવળ એવો પ્રચાર કરતા જોવામાં આવે છે કે અમે આત્માની મુક્તિના પંથે છીએ અને એવા એકાંત આત્મવાદના નામે તેમણે જે પુણ્યની પુષ્ટિ અને પાપની શુદ્ધિ કરવી જોઈએ—સમાજમાં કરાવવી જોઈએ તેનાથી દૂર રહે છે. પરિણામે ધર્મ અને ધાર્મિક વચ્ચે સિદ્ધાંત અને વ્યવહારને જે અનુબંધ (મેળ) તેમણે બેસાડવો જોઈએ તેનાથી અતડા બનીને વિચારે છે.
અનુબંધકાર :
ઉપરની વ્યાખ્યા પ્રમાણે એ સ્પષ્ટ છે કે દરેક ક્રિયા પાપ (અશુભ) કર્મ છે એમ ગણીને પુણ્યને પણ છોડી દેવું કે છોડવા લાયક ગણવુંગણાવું એ યોગ્ય નથી. શરીરને ધર્મ પાળવાનું મોટું સાધન માનવામાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
