________________
આખું યે વાતાવરણ બદલવા પ્રયત્ન કર્યો. પણ, દરેકની મર્યાદા હોય છે. તે પ્રમાણે તેમણે જે સત્યાગ્રહ કર્યો તે પ્રારંભમાં, બારડોલી, બેરસદ તાલુકો, ૧. પી. અને બિહારમાં ચંપારણના પ્રસંગે બાદ કરીએ તે શહેરમાં થયા. પરિણામે શહેરેને નેતાગીરી આવી. આજે કેવળ નેતાગીરી જ નથી, પણ જીવનનું આંધળું અનુકરણ શહેરથી થઈ રહ્યું છે. ત્યાં દરેક પળે કેમ વધારે કમાઈ લઉં; તેની જ ખટપટ ચાલે છે અને શેતાનને ચરખો વધારે જોરથી ફરી રહ્યો છે. ત્યાં ડોકટરો છે; વકીલો છે, વેપારીઓ છે, કે ટ્રાકટરે છે અને કહેવાતે બુદ્ધિવાદી વર્ગ પણ છે. આ બધાને એક સરખી ધૂન વધુ કમાવાની અને વધુ વાપરવાની લાગી છે.
એટલે, અનુબંધ વિચારધારા આગળ જબર કાર્ય પડયું છે. એક તરફ શહેરના લોકોને બદલવાં છે, બીજી તરફ કોંગ્રેસનું પણું રૂપાંતર કરવાનું છે. તે માટે અનુબંધને આગળ મૂકાય છે અને સંગઠનને મહત્વ અપાય છે.
ગાંધીજીએ જ્યારે શહેર સુધારવા માટે પ્રયાસ કર્યો ત્યારે સર્વ પ્રથમ તેમણે મીલના મજુરનું સંગઠન કર્યું. તેમાંથી મજુર-મહાજન ઊભું થયું. પછી વિકસતાં-વિકસતાં ઈન્દુક બન્યું. ગાંધીજીએ આ સંગઠનના પાયામાં નીતિની વાત મૂકી અને સંચાલન એવા માણસને સેંપ્યું કે ગાંધી-વિચાર ભુલાય નહિ. પરિણામે નૈતિકતા કેળવાતી ગઇ અને મજૂર મહાજન ગાંધી-વિચાર પ્રમાણે ચાલે છે. સ્વરાજ્યની લડત વખતે ટંકનું પણ ખાવાનું ન હોય તેવા માણસો એ દિવસેના દિવસે સ્વેચ્છાએ મીલે બંધ રાખી. દિવસો સુધી સ્વેચ્છાથી વેતન છોડવું એ કાંઈ નાનીસૂની વાત નથી. અસહકાર આંદોલનમાં મીલમજુરોના આ કાર્યનું પણ પોતાનું મૂલ્યાંકન છે. અંતે માલિકોને કહેવું પડ્યું કે તમે હડતાળ ખેંચે ત્યારે મીલો શરૂ થઈ. મુંબઈ પ્રાંતના દ્વિભાષી રાજ્યના ભાગલા થતા મજુરોના બે પક્ષ થયા અને જે કંઈ કચાશા હતી તે છેડે ભાગ અલગ થય. આવા લોકો તકવાદી હોય છે અને તેમને જ્યાં ફાયદો દેખાય ત્યાં દેડે છે. સામ્યવાદીઓ એવાને સાથ આપે છે અને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
