________________
ચાલે તેટલું રાખતા, બી માટે બચાવતા બાકી વધે તે અનાજને લોકો ખેતરમાં છેડી દેતા, એ લોકો એમ માનતા કે ભગવાને આપ્યું છે, તે જીવવા માટે; ભરી રાખવા માટે નહીં. બીજે વર્ષે પાછો એજ આપવાનો છે. એટલે સાથી સંગીઓને આપવાને હક્ક ખરે. પણ સંધરવાને નહીં. અનાજ સિવાય કાપડ જોઈએ તે કપાસ વાવે અને સુતર કાંતે. ઘેરજ શાળ રાખી, વણી લે. મકાન ઓડ પાસે માટીનું બનાવી લે. પોતે મજૂરી કરે. આમ ત્યાં ગામડું અન્ન, વસ્ત્ર, મકાન માટે સ્વાવલંબી હતું.
આવી ગામડાની આર્થિક નીતિમાં કુટુંબ-ભાવના હતી એટલે જ ભંગી કન્યાને પણ ગામના પટેલ પિતાની દીકરી ગણું શકતો અને ગામની દીકરી અને ભાઈનાં સગપણ ટકી રહેતાં. આમાં પરસ્પર ભેદભાવ વગર ઉપયોગી થવાની ભાવના હતી જેને સામાજિક નીતિ પણ કહી શકાય. સહુનું પિપિતાનું સ્થાન અને પોતપોતાની ઉપયોગિતા; અને તે પ્રમાણે તેને વળતર. એક રીતે તેમાં સાંસ્કૃતિક નીતિ પણ આવી જાય છે. ગામડાના વાર તહેવાર સહુના, મેળા–પર્વ સહુના એમાં ભેદભાવ નહીં. આમ જે નીતિ-નિયમો પ્રમાણે ગામડાંના સંસ્કાર પડ્યા હતા તેમાં એક કુટુંબની સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક નીતિ જણાતી હતી અને સામૂહિક સર્વોપયોગી આર્થિક નીતિ હતી.
એટલે, જ્યારે વ્યાપક ધર્મને મનમાં વિચાર આવ્યો ત્યારે ગામડું સહુથી આધારભૂત લાગ્યું. ગામડાંને પ્રથમ ખ્યાલ ગાંધીજીએ આપ્યો. તે વખતે હું સમૌન એકાંત વાસમાં હતું અને મારું વચન ચાલતું હતું. પછી વધારે વિચાર કરતાં લાગ્યું કે ગામડાંને સ્થાન આપવું જરૂરી છે પણ એનાથી વિશેષ અને પ્રથમ તે આજની સામાજિક અને આર્થિક નીતિ બદલવાની જરૂર છે. વાહનવહેવાર વધતાં, યંત્ર આવતાં, મોટા ઉદ્યોગ વિકસતાં ગામડાં તૂટતાં ગયા છે અને શહેર વિકસતા ગયા છે. આજે શહેરનું અર્થતંત્ર મૂડીવાદ અને સ્વાર્થ ઉપર આધારિત છે. મૂડીવાદ વ્યક્તિવાદનું પ્રતીક છે ત્યાં કુટુંબ ભાવના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
