________________
૧૧૮
ટકાવી રાખવા કરવામાં ન આવે. શું સામ્યવાદ એટલે બધે નબળા છે કે તેને ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્ય સામે આવો સતત ભય હઈ શકે? તે પછી એના ઘડતરમાં ખરેખર ક્યાંક ભૂલ છે–અને તે મોટામાં મેટી ભૂલ એ છે કે તેણે વ્યકિતવિકાસ કે માનવ વિશ્વાસ બે તને પાયામાં રાખ્યા નથી. નીતિ વગરને કોઈપણ વાદ સતત ભય અને સંકામાં જીવે છે અને તે આજે સ્પષ્ટ રીતે સામ્યવાદ અંગે તેમજ મૂડીવાદ અંગે કહી શકાય છે. જે ભય સામ્યવાદને છે તે જ ભયો મૂડીવાદને છે.
દિલ્હીની રોજનીશીમાં સામ્યવાદ અંગે પ્યારેલાલે ગાંધીજીનું એક મહત્વનું મંતવ્ય રજૂ કર્યું છે. ગાંધીજીને સવાલ પૂછવામાં આવ્યું : “સામ્યવાદમાં હિંસાને સ્થાન ન હોય તે તમે સામ્યવાદને સ્વીકારશે ?”
ત્યારે ગાંધીજીએ કહ્યું છે કે “સામ્યવાદનું જે રીતે ઘડતર થયું છે! તે જોતાં તેને પાયે સાવ ઢીલ છે. કાલ માકર્સે ભલે તે (સામ્યવાદ) આપ્યો હોય પણ રાજ્ય દ્વારા ક્રાંતિ એ સૂત્ર લગભગ તેનામાં વણા ગયું છે.” ત્યારે સિદ્ધાંત પ્રમાણે રાજ્ય દ્વાર (સત્તા દ્વારા) ક્રાંતિ એ ખરેખરી ક્રાંતિ નથી–તે તે પ્રજા વડે થવી જોઈએ. સામ્યવાદ એક તરફ તે કહે છે કે રાજય છેવટે સૂકાઈ જશે. બીજી બાજુ યેનકેન પ્રકારેણ સત્તા મેળવવા પ્રયત્ન કરે છે એ બનેને તાળ (મેળ) મળતો નથી. પૃથ્થવ સ્ટાલિનને નહીં માને અને જરા જેટલા વિરોધને દબાવવા પોતાના ગ્રુપ વડે પ્રયત્ન કરશે. એ સરમુખત્યારશાહી છે જેને અર્થ એ થાય છે કે પોતે જે કહે તે જ સાચું અને તે જ પ્રમાણે બધાયે વર્તવું જોઈએ. પાશ્ચાત્ય દેશમાં સંગઠન-સંસ્થાઓ:
પાશ્ચાત્ય દેશમાં–ખાસ કરીને યુરોપમાં લોકસંગઠનને પાયે હમેશાં ગૌણ રહ્યો છે. એટલે ખરી લોકશાહી ત્યાં કદિ આવી નથી. કોમલની ક્રાંતિ બાદ પણ ઈગ્લાંડમાં રાજાશાહીના ગુણ ગાતું રાજ્યભક્તિનું ગીત ગવાય છે Long live our gracious King-કાસમાં,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
