________________
૩૧૧
રાજ કરવાને નાલાયક ઠેરવતા હતા તથા લેાકા એવા શહેનશાહને નીતિ કે ધર્મને અપરાધ કર્યાં સિવાય પદભ્રષ્ટ કરી શકતા હતા.
એવે। શાહી ચાકીદાર શહેનશાહ ઉપરાંત એકેએક અમલદ્દારાની ટીકા કરી શકતા અને તેના અમલનું નિરીક્ષણ કરી શકતા. ચીનના ઇતિહાસમાં એકથી વધુ વખત એ શાહી ચેકીદારે શહેનશાહને રાજ કરવાને નાલાયક ઠરાવ્યે છે અને પદભ્રષ્ટ કરાવ્યે છે. દાખલા તરીકે ૧૭૯૬ માં શ્રુંગ નામના શાહી ચેકીદારે શી શીંગ નામના શહેનશાહને વિનય અને માનથી ગાદી છેાડી દેવાનુ કહ્યું હતું. કારણ કે શહેનશાહ દારૂડીએ હતા અને બેહદ રીતે વિલાસી હતા.
શાહી સરકાર એ રીતે એક માટુ તૂત જેવું તંત્ર હતું. તાજથી સૌથી નજીક રાજસભા હતી ને તેમાં ચાર મેટા પ્રધાને હતા. વડા પ્રધાન રાજાને પાટવી કુંવર હતા. એ સભા વહેલી સવારમાં દરેજ મળતી હતી તથા રાજવહીવટની વિચારણા ચલાવતી હતી. એ સભાના હાથ નીચે બીજી એક આંતર રાજસભા હતી. એ સભા પાસે છ ખાતાંએ હતાં, જેમનુ એક આંતરવ્યવસ્થા ખાતું હતું, ખીજું મહેસૂલ ખાતું હતું, ત્રીજી પરદેશ ખાતું હતું, યુદ્ધખાતું હતું, અદાલતખાતું હતું અને જાહેર આંધકામખાતું હતું.
સરકારની નબળાઈ એની ભૌગેલિક પરિસ્થિતિમાં હતી, ખૂબ જાજ એવી રાજ્યની આવકમાં હતી તથા ચીનના દેવી દેશની ખીજા દેશે! સાથે વ્યવહાર ન રાખવાની મિથ્યા માટાઈમાં હતી.
પશ્ચિમના પાશમાં
એ પરિબળા ઔદ્યોગિક ક્રાન્તિનું સ્વરૂપ ધારણ કરીને આવ્યાં. યુરેાપે વરાળની શક્તિ શોધી કાઢી હતી તે મેટા મેટા સંચાને ગતિમાં મૂકયા હતા. દરાજ વધતી જતી એ યંત્રજાળમાં વધારે ને વધારે વસ્તુ નીપજતી હતી તથા દુનિયાના જે દેશેા હસ્તઉદ્યોગ પર નભતાં હતા તેમને મહાત કરતી હતી. વિકાસ પામતા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
