________________
આવ્યા. એ શાસન દ્વિચક્રશાસન અથવા ડાયરી'ના નામથી ઓળખાય છે. સાથે સાથે બ્રિટનના કારભારીઓ હિન્દમાં ઉદ્યોગને વિકાસ કરવાનો પણ વિચાર કરી રહ્યા હતા. ૧૯૧૬ માં ઇડિયા ઇડસ્ટ્રીઅલ કમિશન નિમાયું. ૧૯૧૮ માં એ કમીશને પોતાનો રીપોર્ટ રજૂ કર્યો. હિન્દ કેવળ કૃષિપ્રધાન દેશ રહે એમ સરકારની નીતિ બદલાતી હતી. તથા યુરોપીય યુદ્ધનું કારણ એ નીતિમાં પરિવર્તન લાવતું હતું. હિન્દમાં અમુક પ્રમાણમાં ઉદ્યોગે ફેલાવાની નીતિ શરૂ થતી હતી. બ્રિટિશ સરકારે દેખ્યું હતું કે યુદ્ધની પરિસ્થિતિમાં સામ્રાજ્યના રક્ષણ માટે હિન્દમાં થોડા ઉદ્યોગની ઉન્નતિ થાય તે પણ ઇચ્છવાજોગ છે. એ ઉપરાંત ઈગ્લાંડના મૂડીવાદના લાભને માટે હિન્દના ઉદ્યોગની વૃદ્ધિ કરવાની જરૂર જણાઈ હતી, એ બધાં ઉપરાંત વ્યાપાર વ્યવસાયના ઇંગ્લંડને પુરાણે એકાધિકાર નષ્ટ થયો હતો તથા અમેરિકા, જર્મની, અને જાપન જેવા પ્રદેશ છે ગ્લંડની હરિફાઈમાં ઊતરી ચૂક્યા હતા. યુરેપના સામ્રાજ્યવાદોએ હડપ કરેલા એશિયાના બઝારોની નવી વહેચણી કરવા માટે જ આ વિશ્વયુદ્ધ સળગી ઊઠયું હતું. એ બધી પરિસ્થિતિઓને વિચાર કરી ઈગ્લડે પિતાની મૂડીને થાક ભાગ હિન્દમાં રોકવાનો નિર્ધાર કર્યો. કારણ કે હિન્દમાંથી કાચો માલ સહેલાઈથી મળી શકતો હતો તથા હિન્દની મજૂરી સંઘી હતી. એ કારણથી બ્રિટિશ મૂડીને સહાય કરવા માટે બ્રિટન સરકારે એક નવી ઔદ્યોગિક નીતિ ધારણ કરી. આ પ્રમાણે બ્રિટિશ મૂડીવાદીઓએ હિન્દમાં નવા નવા વ્યવસાયે ખોલવા માંડ્યા. અને વિશ્વયુદ્ધ સમાપ્ત થતાં જ લોઢાનાં અને પોલાદનાં કારખાના ઊઘડવા માંડ્યા. ધીમે, ધીમે હિન્દમાં ઘણા પ્રમાણમાં અંગ્રેજી કંપનીઓ રજીસ્ટર્ડ બની ગઈ તથા પિતાને કારભાર કરવા લાગી. આજે હિન્દમાં અંગ્રેજોની મોટી મૂડી કારખાનામાં રોકાયેલી છે તથા વધતી જાય છે. આજે છસો ચોત્રીસ કંપનીઓ હિન્દમાં કારભાર કરે છે. એ કંપનીઓએ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com