________________
૧૩૦
ભૌગાલિક પરિસ્થિતિ
હિમાલયના વિશાળ વિસ્તારામાંથી સીàાનની સતત ગરમીમાં એક ત્રિકાણ ઊતરી આવતા હેય તે પ્રમાણે હિંદને પ્રદેશ પથરાયે છે. એના ડાબા પડખાના ખૂણામાં પયિા છે, જેની સાથે હિંદના વતની દેવાની ભાષા ખેાલતા હતા, તથા વેદકાળથી સબંધ રાખતા હતા. ઉત્તર તરફની સરહદ પર પૂર્વમાં અફધાની સ્તાન પડયો છે ને ત્યાં પ્રાચીન સંસ્કૃતિના સ્મારક જેવું ક ંદહાર (ગાંધાર) મેાજીદ છે. ત્યાંજ ગ્રીક અને હિંદી શિલ્પાને સંગમ થયા હતા અને ત્યાંજ એ બંને પ્રદેશનું શિલ્પ હમેશને માટે જુદું પડયું' હતું. એની ઉત્તરે કાબુલ છે. એ કાબુલમાંથી મેગલ લેાકેાનાં ટાળાં હિંદુ પર ઊતરી આવ્યાં હતાં. અને આજે તેઓ હિંદને વતન માની તેમાં વસવાટ કરે છે. કાબુલની પાડેાશમાં જ પેશાવર છે અને એ હિંદને લગે!લગ હિંદુંકૂશના ઘાટ પાસે રશિયા લખાયું છે. ઉત્તરના છેડા પર હાથવણાટની ઝીણી કારીગરીના નમૂના આજે પણ સંધરી રાખતાં કાશ્મીર ઈલાકા આવ્યેા છે. દક્ષિણે પાંચ નદીના પ્રદેશ પંજાબ એના લાહેાર અને સીમલાના મથક સાથે હિમાલયના પગમાં સૂતા છે. પંજાબની પશ્ચિમમાંથી ચાર માઈલ લાંખી એવી સિંધુ હિંદના હિંદુ વતનીઓની યાદ આપતી વહે છે. પંજાબમાંથી યમુના અને ગંગા પણ દક્ષિણ પૂર્વ તરફ હિંદના પાટનગર દિલ્હીના પાયા ધાતી તથા હિંદુઓના પિવત્ર નગર બનારસમાં દરરોજ હજારા યાત્રાળુઓના પા૫ ધેાતી કલકત્તા તરફ વહે છે. દૂર પૂર્વમાં બ્રહ્મદેશ છે. સિંધુની દક્ષિણે રાજપુતાનાના પ્રદેશના ક્ષત્રિયેાની ક્ષાત્રવટના વીરેાચિત ઋતિહાસ આલેખતા ગ્વાલિયર, ચિત્તોડ, જયપુર, અજમેર અને ઉદ્યપુરની આસપાસના પત્થરો પણ અનેકના અલિદાનના પૂરાવા આપતા પડયા છે. દક્ષિણ અને પશ્ચિમમાં સુરત, અમદાવાદ, મુંબઈ અને પુના વગેરે નગરેામાં માનવ મેની ઉભરાવતા મુંબઈ ઈલાકા પથરાય છે. તથા એ હિંદની પશ્ચિમે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
