________________
જ્ઞાનના પાંચ ભેદ
૧. મતિજ્ઞાન ઈન્દ્રિય અને મન વડે, શબ્દ અને અર્થ (પદાર્થ) ના સંબંધ વિના, શબ્દ કે અર્થના વિશેષ ધર્મને જાણવાની જીવની શકિત.
૨. શ્રુતજ્ઞાન ઇન્દ્રિય અને મન વડે, શબ્દ અને અર્થ (પદાર્થ) ના સંબંધ સહિત, શબ્દ અને અર્થના વિશેષ ધર્મને જાણવાની જીવની શકિત.
૩. અવધિજ્ઞાન સાક્ષાત આત્માથી ઇન્દ્રિય અને મનની સહાય વિના) રૂપી દ્રવ્યોના વિશેષ ધર્મને જાણવાની જીવની શકિત. (મિથ્યાષ્ટિઓનું તે વિભંગજ્ઞાન ગણાય છે.)
૪. મનઃ પર્યવજ્ઞાન સાક્ષાત આત્માથી, અઢી દ્વીપમાં (મનુષ્ય લોકમાં) રહેલ સંજ્ઞી (મનવાળા) જીવોના દ્રવ્યમનને (મનના પુદ્ગલોને જાણવાની જીવની શકિત.
૫. કેવળજ્ઞાન સાક્ષાત્ આત્માથી લોક-અલોકના, ત્રણે કાળના, સર્વરૂપી અરૂપી દ્રવ્યોના વિશેષ ધર્મને સમકાળે જાણવાની જીવની (કેવલજ્ઞાનીની) શકિત.
અજ્ઞાનના ત્રણ ભેદ ૧. મતિ અજ્ઞાન ૨. શ્રુત અજ્ઞાન ૩. વિભંગ અજ્ઞાન મિથ્યાષ્ટિનું સઘળું જ્ઞાન અજ્ઞાન કહેવાય છે. મિથ્યાષ્ટિઓને બાકીના બે જ્ઞાન મન:પર્યવ અને કેવલ હોતા નથી.
જ્ઞાનોપયોગના આઠ ભેદ ૧. મતિજ્ઞાનોપયોગ ૨. શ્રુતજ્ઞાનોપયોગ ૩. અવધિજ્ઞાનોપયોગ ૪. મન:પર્યવજ્ઞાનોપયોગ ૫. કેવલજ્ઞાનોપયોગ
૬. મતિ અજ્ઞાનોપયોગ ૭. શ્રુત અજ્ઞાનોપયોગ અને ૮. વિભંગ જ્ઞાનોપયોગ
